Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nadal nie uregulowano precyzyjnie praw praw i obowiązków kuratorów sądowych w zakresie ich udziału w spotkaniach rodzica z dzieckiem - gdy sąd w ten sposób ograniczył kontakty 
• W ostatnich latach Rzecznik Praw Obywatelskich wiele razy wskazywał na pilną potrzebę zmiany prawa w tym zakresie
• Marcin Wiącek zapytał Ministra Sprawiedliwości o prace nad projektem, który resort przygotowywał od 2022 r.
• W odpowiedzi resort informuje, że z uwagi na rozpoczęcie nowej kadencji Sejmu oraz powołanie nowego Rządu projekt uległ dyskontynuacji
• Zagadnienie uregulowania postępowania wykonawczego pozostaje nadal w zainteresowaniu Ministerstwa Sprawiedliwości. Pierwotne założenia po ich uszczegółowieniu i uzupełnieniu zostaną uwzględnione w najbliższej propozycji nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i kodeksu postępowania cywilnego

W wystąpieniach z 22 stycznia 2019 r., 29 listopada 2019 r., 14 września 2020 r. oraz 1 marca 2022 r. Rzecznik zwracał uwagę Ministra Sprawiedliwości na brak szczegółowego uregulowania postępowania wykonawczego w sprawach rodzinnych i opiekuńczych. Chodzi przede wszystkim o brak jednoznacznych reguł dotyczących praw i obowiązków kuratorów sądowych, którzy realizują orzeczenia sądów regulujące kontakty rodziców z dzieckiem w obecności kuratora.

W każdym z wystąpień Rzecznik podkreślał, że jedynymi przepisami regulującymi w tym zakresie uprawnienia i obowiązki kuratorów sądowych są przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 czerwca 2003 r. sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych.

Zastrzeżenia RPO dotyczyły tego, że przepisy i ustawy, i rozporządzenia jedynie szczątkowo regulują materię obecności kuratora sądowego w trakcie kontaktów. Jak wskazują sami kuratorzy oraz liczne skargi do BRPO, takie rozwiązanie nie jest wystarczające i wymaga istotnego uzupełnienia.

W ostatnim piśmie z MS z 28 marca 2022 r. informowano, że w resorcie procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy  Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Przewidywał dodanie rozdziału „Postępowanie wykonawcze w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz z zakresu kurateli", gdzie znalazły się prawa i obowiązki zarówno kuratorów jak i uczestników postępowania wykonawczego. Projekt znajdował się wówczas w końcowej fazie uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych.

Na stronie internetowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów widnieje informacja o planowanym terminie przyjęcia projektu przez Radę Ministrów, wyznaczonym na III kwartał 2023 r.

RPO pyta Ministra, czy prace nad projektem będą kontynuowane. Jeżeli uległby on dyskontynuacji, Rzecznik  prosi o rozważenie swych wcześniejszych uwag co do szczegółowego uregulowania praw i obowiązków kuratorów podczas kontaktów rodzica z dzieckiem. Marcin Wiącek zwraca się też do Adama Bodnara o stanowisko.

Odpowiedź podsekretarz stanu Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz

Jak informowano w piśmie skierowanym do Pana Rzecznika w dniu 28 marca 2022 r. (sygn. sprawy DSRiN-V.053.3.2022 r.) Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło próbę uregulowania wskazanego zagadnienia już w roku 2018 w opracowanym projekcie zamian ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021, poz. 1805). Prace legislacyjne w powyższym obszarze były objęte projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, który w wykazie prac legislacyjnych został oznaczy jako UD 261.

Projekt ten zawierał rozwiązania postulowane zarówno przez Pana Rzecznika, jak i przez samych kuratorów. Postulaty kuratorów zawarte były w uwagach zgłaszanych w ramach konsultacji oraz w piśmie skierowanym do Ministerstwa Sprawiedliwości, przy którym przedstawiono uchwałę nr 7/VI/U/2023 Krajowej Rady Kuratorów VI kadencji z dnia 28 czerwca 2023 roku. Wskazana uchwała zawierała propozycji zmian regulacji ustawowych, które normowałyby pragmatykę wykonywania przez kuratorów sądowych orzeczeń w sprawach opiekuńczych, określałyby cel nadzoru, zakres uprawnień i obowiązków zarówno uczestników postępowania jak i kuratorów sądowych, a także wprowadziłyby podstawy formalne dla możliwości kierowania przez kuratorów wniosków do sądu w sprawach opiekuńczych.

Projekt UD 261 przewidywał między innymi nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego, mającą na celu wprowadzenie przepisów regulujących postępowanie wykonawcze w sprawach rodzinnych i opiekuńczych - kompleksowo w jednym akcie prawnym o randze ustawy, poprzez wprowadzenie w części pierwszej, w księdze drugiej, w tytule II, w dziale II po rozdziale 3 nowego rozdziału 4 zatytułowanego „Postępowanie wykonawcze w sprawach rodzinnych i opiekuńczych i z zakresu kurateli”.

Projektowane przepisy określać miały między innymi zakres postępowania wykonawczego (art. 605[1] projektu). Nadto projekt wskazywał formy urzędowania sądu w postępowaniu wykonawczym (posiedzenia wykonawcze) w sprawach rodzinnych opiekuńczych, mających na celu weryfikację przebiegu postępowania i jego wyników (np. przyjęcie sprawozdania z opieki prawnej) oraz nadzór i korygowanie działań podejmowanych przez organy i instytucje wykonujące orzeczenie (np. posiedzenia wykonawcze z udziałem kuratora sądowego) - art. 605[5] projektu.

W projekcie przewidziano również upoważnienie kuratora sądowego do składania wniosków w sprawach, w których wykonanie orzeczenia sądu należy do kuratora sądowego , bez nadawania im jednak charakteru procesowego i określenie zamkniętego ich katalogu (art. 605[8]). Wśród takich uprawnień wymienić można wnioski: o umorzenie postepowania wykonawczego, sprostowanie i rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczących treści orzeczenia. Kurator będzie mógł zawiadamiać również sąd o zasadności zmiany lub uchylenia orzeczenia w sprawach, w których jego wykonanie należy do obowiązków kuratora. Zawiadomienie obligowało będzie sąd do wszczęcia postępowania z urzędu.

Projektowany art. 605[13] wprowadzał regulacje uściślające uprawnienia i obowiązki kuratorów sądowych w sprawach, w których sąd ustalił kontakty w obecności kuratora sądowego. Zgodnie z nimi kurator stawia się w miejscu i terminie wskazanym w orzeczeniu i jest obecny przez cały czas trwania kontaktu. Jego obecność ma stanowić gwarancję wykonania kontaktu w zakresie terminów, czasu i miejsca spotkania oraz ustalonego przebiegu kontaktu. Regulacja w § 3 przewiduje uprawnienie kuratora w związku z zagrożeniem dobra dziecka spowodowanym wykonywaniem tego kontaktu. Kurator nie ma być jedynie biernym obserwatorem kontaktu. Nowelizacja przewidywała prawo kuratora do pouczenia uczestników, prawo do usunięcia stanu zagrożenia poprzez wezwanie Policji, prawo żądania od osoby uprawnionej oraz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje zaprzestania wykonywania kontaktu. Jednocześnie o zaistniałej sytuacji kurator niezwłocznie informować miał sąd, zaś sędzia po uzyskaniu informacji z przebiegu takiego kontaktu niezwłocznie wyznaczać miał posiedzenie wykonawcze.

Projektowany art. 605[15] określał obowiązki uczestników związane z wykonywaniem orzeczeń i zatwierdzonych ugód odnośnie wykonywania kontaktów z dzieckiem. Znajdziemy tu obowiązek informowania o trudnościach w odbyciu spotkania, obowiązek poszanowania praw i godności uczestników, obowiązek unikania konfliktów, agresji i przemocy.

Projekt uwzględniał również postulaty dotyczące przekazywania spraw wg właściwości. Projektowany art. 605[16] wskazywał, że w razie zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu małoletniego, opiekuna prawnego albo osoby pozostającej pod kuratelą, sąd niezwłocznie przekazuje sprawę wykonawczą sądowi właściwemu dla miejsca zamieszkania lub pobytu małoletniego, opiekuna prawnego albo osoby pozostającej pod kuratelą, celem dalszego prowadzenia postępowania wykonawczego.

Projektowana nowelizacja przewidywała nadto realizację postulatu odnośnie ograniczenia czasu trwania kontaktów w obecności kuratora sądowego. W art. 113[2] nowelizowanego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidywano dodanie pkt 7 w paragrafie 2 o treści: „zezwolić na spotykanie się z dzieckiem w obecności kuratora sądowego wyłącznie w miejscu wyznaczonym przez sąd, w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo 4 godzi”.

Uprzejmie informuję, że projekt UD 261 przeszedł pomyślnie konsultacje społeczne, opiniowanie i stosowne uzgodnienia. Przyjęty został również przez Komitet Społeczny Rady Ministrów. Z uwagi na rozpoczęcie nowej kadencji Sejmu oraz powołanie nowego Rządu uległ on jednak dyskontynuacji.

Zagadnienie uregulowania postępowania wykonawczego pozostaje nadal w zainteresowaniu Ministerstwa Sprawiedliwości. Pierwotne założenia po ich uszczegółowieniu i uzupełnieniu zostaną uwzględnione w najbliższej propozycji nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i kodeksu postępowania cywilnego.

IV.7021.28.2019