Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• System kurateli sądowej nie funkcjonuje należycie: zasady naboru nie gwarantują wyłonienia najlepszych kandydatów; niewystarczający jest też nadzór nad kuratorami
• Kontrola NIK wykazała nieprawidłowości w działalności kuratorów we wszystkich sądach objętych badaniem
• Zasady pracy kuratorów sądowych nie były jednolite i przejrzyste, a standardy obciążenia pracą nie przystawały do obecnych realiów

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga na funkcjonowanie systemu kurateli sądowej.

Kuratorzy sądowi wykonują orzeczenia sądów, działając na rzecz zmniejszania patologii społecznych. Pomagają w readaptacji skazanych i resocjalizacji nieletnich; wspierają rodziców w opiece nad dziećmi. Funkcjonują także kuratorzy społeczni, którzy działają co do zasady pro bono, a koszty są im rekompensowane ryczałtowo.

Kontrola NIK, której wyniki przedstawiono w 2018 r., wykazała, że przepisy dotyczące kompetencji nadzorczych Ministra Sprawiedliwości odnosiły się zasadniczo do działalności administracyjnej sądów i nie zawierały postanowień, które wprost wiązałyby się z nadzorem nad funkcjonowaniem kuratorskiej służby sądowej. Bezpośredni nadzór nad działalnością kuratorów sprawowało 45 kuratorów okręgowych, ale ustawa z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych nie określa szczegółowych zasad tego zadania. Kierownicy zespołów kuratorskiej służby sądowej nie mają zaś skutecznych narzędzi do nadzoru.

Izba wskazała także na niejednolite zasady naboru i aplikacji kuratorskiej. We wszystkich skontrolowanych sądach okręgowych nabór kandydatów poprzedzony był postępowaniem konkursowym, niemniej nie zawsze nabór przebiegał w sposób gwarantujący wybór najlepszych kandydatów. A ustawa nie ujednolica zasad naboru.

Z kolei określenie ramowego planu aplikacji kuratorskiej powierzono kuratorom okręgowym, co spowodowało niejednolite w skali kraju zasady organizacji i przebiegu szkolenia aplikantów. Aktualne pozostaje zatem postulowane przez Krajową Radę Kuratorów wprowadzenie centralnego systemu szkolenia aplikantów.

Nieprawidłowości związane z działalnością kuratorów sądowych stwierdzono we wszystkich sądach objętych kontrolą NIK. Na szczeblu sądów okręgowych nie ustrzeżono się uchybień związanych z zatrudnianiem aplikantów kuratorskich, przebiegiem aplikacji kuratorskiej oraz rozpatrywaniem skarg na czynności kuratorów. Kuratorzy zawodowi i społeczni w sądach rejonowych realizowali zadania nie zawsze w sposób zgodny z wymogami przewidzianymi dla poszczególnych kategorii spraw. Nieprawidłowości bądź uchybienia stwierdzono w 45 ze 139 zbadanych spraw (w 32,4 % przypadków).

W ocenie NIK funkcjonowanie kuratorskiej służby sądowej jest zatem obarczone licznymi mankamentami o charakterze systemowym. Zasady podejmowania i wykonywania pracy przez kuratorów sądowych nie były jednolite i przejrzyste, a standardy obciążenia pracą nie przystawały do obecnych realiów.

Uchybienia te nie zostały dotychczas wyeliminowane. W Ministerstwie Sprawiedliwości dopiero bowiem trwają prace nad projektem kompleksowej nowelizacji ustawy o kuratorach sądowych.

W związku z tym RPO Adam Bodnar zwrócił się do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o rozważenie podjęcia odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej w opisanych kwestiach.

Wcześniejsze działania RPO ws. kuratorów

W styczniu 2019 r. Rzecznik wystapił do MS o uzupełnienie uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych obecnych - na mocy orzeczenia sądu - przy kontaktach rodzica z dzieckiem (gdy sąd tak ograniczył kontakty). Rodzice mają bowiem rozbieżne oczekiwania wobec kuratorów. Część podkreśla zbyt aktywną ich postawę - inni wskazują zaś na ich bierność. Tymczasem według prawa kuratorzy są tylko biernymi uczestnikami spotkań. Nie mogą np. ich przerywać, gdy widzą niepokojące zachowania mogące zagrażać dziecku. Z drugiej strony muszą zakończyć spotkanie, gdy minie wyznaczony na nie czas – nawet wtedy, gdy może to być sprzeczne z dobrem dziecka. Problemy te wynikają z faktu, że dziś przepisy tylko szczątkowo określają uprawnienia i obowiązki kuratorów w takiej sytuacji.

Ministerstwo odpowiedziało, że trwają prace nad zmianami prawa wobec kuratorów sądowych, m.in. w zakresie ich udziału w spotkaniach rodzica z dzieckiem. Prace nad projektem są w fazie wstępnej i nie ma on jeszcze ostatecznego kształtu. 

VII.519.3.2018