Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Według Najwyższej Izby Kontroli w domach dziecka nie zapewnia się wychowankom zindywidualizowanego i wystarczającego wsparcia, a działania skupiały się głównie na zaspokojeniu ich podstawowych potrzeb życiowych  
• Z analizy ustaleń NIK wynika, że wciąż aktualne są postulaty Rzecznika Praw Obywatelskich co do zmian systemu opieki nad dzieckiem
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk prosi o stanowisko minister rodziny i polityki społecznej Marlenę Maląg

W czerwcu 2022 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli pt. „Realizacja zadań opiekuńczo-wychowawczych w domach dziecka", którą objęto 21 placówek, w tym 19 typu socjalizacyjnego.

Wynika z niej, że zadania opiekuńczo-wychowawcze w domach dziecka nie zapewniły wychowankom zindywidualizowanego i wystarczającego wsparcia, a działania skupiały się głównie na zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych wychowanków. 

Najistotniejsze ustalenia kontroli NIK

• Do 1 stycznia 2021 r. placówki opiekuńczo-wychowawcze powinny spełniać ustawowy standard, że w placówce może być umieszczone nie więcej niż 14 dzieci. Tylko w połowie skontrolowanych domów dziecka proces przekształcenia w małe jednostki został ukończony w wyznaczonym terminie.  Wymóg przebywania w placówce maksymalnie 14 wychowanków został spełniony jedynie w 6 . W pozostałych liczba dzieci była większa od dopuszczalnej nawet o 16. Część placówek nawet nie występowała do wojewody o zgodę na przyjęcie większej liczby dzieci.
• W pieczy instytucjonalnej mogą być umieszczane dzieci powyżej 10. roku życia, wymagające szczególnej opieki lub mające trudności w przystosowaniu się do życia w rodzinie. Umieszczenie dziecka młodszego jest możliwe, gdy w danej placówce umieszczona jest jego matka lub ojciec i w innych wyjątkowych przypadkach. Jedynie 3 domy dziecka przyjmowały dzieci powyżej 10. roku życia. W pozostałych 18 przebywali wychowankowie, którzy nie spełniali tego warunku. W 15 placówkach młodsze dzieci przyjęto wraz ze starszym rodzeństwem, zaś w 3 - bez spełnienia tego warunku. W kontrolowanych placówkach były umieszczone nawet tygodniowe i jednomiesięczne dzieci.
• Opieka nad dziećmi o indywidualnych potrzebach, zwłaszcza z niepełnosprawnością powinna być sprawowana w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu specjalistyczno-terapeutycznego. Dziecko ma uprawnienie do opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, a ta forma pieczy ma pierwszeństwo przed instytucjonalnymi. W latach 2019-2021 aż w 15 placówkach typu socjalizacyjnego, nieprzygotowanych do udzielania specjalistycznego wsparcia, przebywało łącznie 76 dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności.
• Dzieci z niepełnosprawnością i wymagające wzmożonego wsparcia powinny mieć zapewnione zajęcia wychowawcze, socjoterapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, odpowiednią rehabilitację i zajęcia rewalidacyjne. W 8 skontrolowanych placówkach socjalizacyjnych wychowankowie nie zostali objęci odpowiednimi do potrzeb działaniami.
• Pracownicy zaledwie 8 z 21 skontrolowanych placówek spełniali wszystkie wymagania określone w ustawie o pieczy zastępczej. Wymaganego wykształcenia nie miały osoby zatrudnione w 3 placówkach na stanowiskach dyrektora, pedagoga, terapeuty i opiekuna dziecięcego. W 10 placówkach brakowało dokumentów potwierdzających m.in. nieskazanie prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo czy brak przeciwwskazań do świadczenia pracy. W 10 domach dziecka, mimo ustawowego obowiązku, nie weryfikowano danych pracowników w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.
• Obowiązek niezwłocznego sporządzania diagnoz psychofizycznych dzieci nie był w pełni realizowany. 
• W 3 domach dziecka stwierdzono niewłaściwe zachowania pracowników wobec wychowanków, polegające na psychicznym i fizycznym znęcaniu się, naruszaniu ich godności i poczucia bezpieczeństwa.
• W 8 domach dziecka nie zatrudniono wystarczającej liczby wychowawców, odpowiadającej potrzebom dzieci oraz rodzajowi prowadzonych zajęć. W 5 z nich liczba wychowanków podczas zajęć była wyższa nawet o 12 dzieci ponad limit wynikający z rozporządzenia. W przypadku dłuższych nieobecności, wychowawców zastępowały osoby nieuprawnione do prowadzenia zajęć opiekuńczo- wychowawczych. 
• W kontrolowanych domach dziecka nie prowadzono rzetelnej dokumentacji dotyczącej realizowanej pracy opiekuńczo-wychowawczej z dziećmi. 
• W kontrolowanych placówkach dzieci w skrajnych przypadkach przebywały nawet ponad 22 lata. Także umieszczanie rodzeństw w placówkach powodowało, że młodsze z dzieci przebywały w nich długotrwale. 
• W wyniku realizowanych działań w 15 placówkach łącznie 76 dzieci powróciło do rodzin biologicznych, 28 - zostało umieszczonych w rodzinach zastępczych i 2 zostało adoptowanych.

Uwagi RPO

Analiza ustaleń NIK prowadzi do wniosku, że wciąż aktualne są przedstawiane od 2020 r. w wystąpieniach RPO do MRiPS postulaty zmiany prawa systemu opieki nad dzieckiem oraz korekty modelu jego funkcjonowania.

Skierowanie w ostatnim czasie do Sejmu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2429) Rzecznik przyjmuje z dużą satysfakcją. Proponowane rozwiązania legislacyjne są istotne i wychodzą naprzeciw oczekiwaniom. Nie można jednak  uznać ich za wystarczające, gdyż  nie realizują w pełni postulatów RPO  oraz ustaleń NIK 

Poza zakresem nowelizacji pozostają bowiem postulaty, których realizacja nie może czekać na kolejny projekt zmian ustawowych. Czas w przypadku dzieci ma bowiem niebagatelne znaczenie, a rolą państwa jest stworzenie systemu gwarantującego dzieciom realizację ich praw.

Wobec ustaleń NIK Rzecznik prosi Panią Minister o ponowne przeanalizowanie zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw dzieci uwag i wniosków RPO, oraz o rozważenie zasadności ich uwzględnienia.

III.552.3.2022