Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Bardzo niewiele dzieci z niepełnosprawnością trafia do rodzinnej pieczy zastępczej i rodzin adopcyjnych 
• Placówki instytucjonalne nie są w stanie zaspokoić ich potrzeb emocjonalnych i społecznych, a zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa
• Niezbędne są zatem przepisy, które zapobiegną umieszczaniu ich w domach pomocy społecznej - tak by mogły być przenoszone do rodzinnej pieczy zastępczej
• AKTUALIZACJA: MRiPS prowadzi prace analityczne dotyczące sytuacji małoletnich. Zakładanym kierunkiem zmian jest deinstytucjonalizacja, mająca na celu przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym - odpowiada resort 

- Taki kierunek zmian jest pożądany i odpowiadałby wymogom współczesnego spojrzenia na sytuację dzieci z niepełnosprawnością – pisał Rzecznik Praw Obywatelskich do Minister Rodziny i Polityki Społecznej.

RPO uzyskał z urzędów wojewódzkich informacje statystyczne ws. pobytu dzieci w placówkach i w pieczy zastępczej. Wskazują one, że znikoma liczba dzieci opuszcza domy pomocy społecznej z powodu przeniesienia do rodzinnej pieczy zastępczej i rodzin adopcyjnych. Świadczy to o tym, że gwarantowane prawem prawa dzieci z niepełnosprawnością nie są w pełni realizowane.

Placówki o charakterze instytucjonalnym nie są w stanie zaspokoić potrzeb emocjonalnych oraz społecznych dzieci, w tym zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa. Autorzy opracowań naukowych zwracają uwagę na niestabilność tego środowiska wynikającą z fluktuacji wychowawców i samych podopiecznych.

Pobyt dzieci w dps nie służy ich dobru. Wpływa na spowolnienie rozwoju fizycznego i emocjonalnego. Powoduje deficyty umiejętności społecznych, w tym funkcjonowania w rodzinie. 

Większość urzędów wojewódzkich wskazała, że to właśnie m.in. z pieczy zastępczej dzieci trafiają do domów pomocy społecznej. Najczęściej przyczynami były:

• brak możliwości otoczenia dzieci całodobową opieką i dodatkowo właściwym specjalistycznym wsparciem medycznym, rehabilitacyjnym, pielęgnacyjnym, itp,.
• brak warunków mieszkaniowych dostosowanych do potrzeb dzieci i opiekunów,
• deficyt specjalistycznych zawodowych rodzin zastępczych przygotowanych do opieki na dziećmi obciążonymi złożonymi schorzeniami.

Niepokojące były także informacje o:

• niezgłaszaniu do adopcji dzieci z uregulowaną sytuacją prawną, które przebywają w domach pomocy społecznej,
• braku jednolitych procedur współdziałania domów pomocy społecznej, organizatorów pieczy zastępczej i sądu opiekuńczego w celu poszukiwania rodzin zastępczych,
• jednoczesnym umieszczaniu dzieci w pieczy zastępczej i domu pomocy społecznej, zwłaszcza gdy rodziną zastępczą ustanawiano pracownika dps. 

Sytuacja dzieci z niepełnosprawnością w domach pomocy wymaga zatem systemowego przeglądu i pilnych działań naprawczych zarówno w obszarze pieczy zastępczej - poprzez inwestowanie w rozwój form rodzinnych przeznaczonych  dla dzieci z niepełnosprawnością - jak i w obszarze pomocy społecznej - przez określenie obowiązku poszukiwania dla dzieci z domów pomocy społecznej miejsc w rodzinnej pieczy zastępczej, a także wzmocnienie działań nadzorczych nad wykonywaniem zadań przez dpsy.

Konieczne jest wypracowanie rozwiązań, które nie tylko zapobiegną umieszczaniu dzieci w domach pomocy społecznej i pieczy instytucjonalnej, ale będą oznaczać przeniesienie dzieci obecnie przebywających w placówkach do rodzinnej pieczy zastępczej. 

Rolą państwa jest stworzenie systemu gwarantującego dzieciom realizację ich praw. Czas w przypadku dzieci ma niebagatelne znaczenie, dlatego działania w obszarze opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością powinny zostać wdrożone niezwłocznie, bez oczekiwania na realizację strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk prosi minister Marlenę Maląg o poinformowanie o możliwych działaniach na rzecz pełniejszego zapewnienia  praw dzieci z niepełnosprawnością, w szczególności zagrożonych umieszczeniem w domach pomocy społecznej i tam już przebywających.

Odpowiedź sekretarza stanu w MRiPS

(...) Ministerstwo prowadzi obecnie prace analityczne dotyczące przedmiotowych zagadnień tj. sytuacji małoletnim w domach pomocy społecznej, jak również działań podejmowanych w celu zmiany ich sytuacji. Obecnie zakładanym kierunkiem zmian w systemie usług społecznych jest koncepcja deinstytucjonalizacji, mająca na celu przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym.

W Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej opracowany został strategiczny dokument dotyczący deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce pn. Strategia rozwoju usług społecznych, polityka publiczna na lata 2021-2030 (z perspektywą do 2035 r.). Procedowany obecnie dokument stanowi wytyczne do działań z zakresu rozwoju usług społecznych zgodnych z ideą deinstytucjonalizacji zakładając m.in. priorytet usług społecznych realizowanych w środowisku zamieszkania nad usługami stacjonarnymi, rozwój lokalnych i zindywidualizowanych usług, w tym usług o charakterze zapobiegającym, które mają ograniczyć konieczność opieki instytucjonalnej.

Jednym ze strategicznych celów określonych w Strategii jest zwiększenie udziału rodzin i rodzinnych form pieczy zastępczej w opiece i wychowaniu dzieci. Zakładanymi efektami działań zaplanowanych do realizacji w Strategii w tym zakresie będą m.in. rozwój rodzinnej pieczy zastępczej, w tym ukierunkowanej na dzieci z niepełnosprawnością i chore oraz wdrożenie działań zmierzających do tego, aby każde dziecko mogło wychowywać się w rodzinie lub środowisku zbliżonym do rodzinnego.

Strategia zakłada również zmianę sposobu funkcjonowania domów pomocy społecznej poprzez m.in. wykonanie audytu domów w zakresie wskazań do pobytu w tej formie opieki osób w nich przebywających.

Wdrożenie zapisów Strategii będzie wymagało szeregu zmian przepisów prawa, niemniej jednak już w chwili obecnej w resorcie rodziny procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (UD 135). Projekt ten zawiera zmiany mające na celu m.in. przyspieszenie procesu deinstytucjonalizacji oraz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej w Polsce.

W projekcie przewidziano m.in. zmiany z zakresie wynagrodzenia dla rodzin zastępczych zawodowych (w tym specjalistycznych) i prowadzących rodzinne domy dziecka, ułatwienia w zakresie przekształceń rodzin zastępczych niezawodowych, zmiany w zakresie zatrudniania osób do pomocy przy sprawowaniu opieki nad dziećmi i przy pracach gospodarskich - odpisał sekretarz stanu Stanisław Szwed. 

III.554.2.2021