Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• O przesunięcie ewaluacji jakości działalności naukowej z 2021 r. na 2023 r. RPO wystąpił do ministra nauki i szkolnictwa wyższego Jarosława Gowina
• Powołał się na opinie środowiska, wskazujące na zbyt późne przedstawienie zasad ewaluacji przez resort
• A może to „być albo nie być” - dla danej uczelni, konkretnej dyscypliny naukowej i dla poszczególnych naukowców

Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje sygnały o problemach, jakie mogą się pojawić w związku z pierwszą ewaluacją (oceną) jakości pracy naukowej. Ma się ona zacząć 1 stycznia 2021 r. i objąć lata 2017-2018. Od wyników zależy, jaką kategorię naukową otrzyma dana uczelnia. A to będzie mieć wpływ m.in. na: pełnię praw akademickich, wysokość przyznanej subwencji, możliwość prowadzenia kierunków studiów itd.

Jeśli dyscyplina naukowa na danej uczelni zostanie oceniona nisko – dostanie kategorię C – może się to skończyć restrukturyzacją a więc zwolnieniami pracowników. Dlatego ważne jest, by uczelnie mogły starannie przygotować się do ewaluacji. A jej podstawowe reguły środowisko akademickie poznało zbyt późno - dopiero w połowie 2019 r.

W ewaluacji dużą rolę odgrywają artykuły naukowe publikowane w czasopismach z ministerialnego wykazu. Biorąc pod uwagę cykl wydawniczy, a także niewielką liczbę czasopism w poszczególnych dyscyplinach, artykuły mogą się ukazać po roku 2020.

RPO miał wątpliwości wobec zasad ustalania tej listy. Pominęła ona większość najpoważniejszych pism prawniczych, w tym pisma o uznanej pozycji, ugruntowanym wpływie na doktrynę i orzecznictwo.

Zastrzeżenia wyrażało też wiele środowisk naukowych. Za nie do przyjęcia uznano np. nakaz stosowania nowego wykazu czasopism do publikacji ogłoszonych przed jego przyjęciem. Apelowano też o podwyższenie punktacji zasłużonych czasopism naukowych.

W ocenie Rzecznika trudno w tej sytuacji mówić o realizacji zasady pewności prawa. W tym celu należy bowiem zapewnić jasność, precyzyjność, jednoznaczność regulacji prawnej i nie zaskakiwać adresatów norm prawnych. Podmioty stosujące prawo powinny podejmować działania zgodnie z zasadą przewidywalności.

Dlatego RPO poprosił ministra o rozważenie możliwości nowelizacji przepisów tak, aby ewaluacja rozpoczęła się 1 stycznia 2023 r. i objęła lata 2019-2020. Ewentualnie wnosi o ewaluację dotyczącą lat 2017-2018 na dotychczasowych zasadach.

Przesunięcie ewaluacji pozwoliłoby wziąć pod uwagę okres, w którym wszyscy zainteresowani znają wszystkie jej kryteria. Umożliwiłoby to również dokładne i racjonalne przygotowanie się oraz zaplanowanie działań w celu uzyskania jak najlepszej oceny. Zapobiegłoby to także ocenie na podstawie przypadkowego dorobku.

Skargi na zasady recenzowania prac naukowych

Do RPO wpływają skargi na zasady recenzowania artykułów naukowych publikowanych w prawniczych czasopismach naukowych. Zarzuty mogą mieć zastosowanie również w innych dziedzinach nauki. O opinie w tej sprawie Rzecznik wystąpił do Komisji ds. Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk oraz do Rady Doskonałości Naukowej.

Skarżący wskazują, że powszechną praktyką wydawnictw czasopism jest nieprzesyłanie recenzji wydawniczych autorom artykułów. Poprzestaje się na informowaniu ich, że są one pozytywne bądź negatywne. Wyjątkowo są przesyłane lakoniczne fragmenty recenzji. Tym samym autorzy w praktyce nie mogą poznać przyczyn, dla których ich materiał nie został opublikowany.

Zapoznanie się z uwagami recenzenta mogłoby zaś służyć zmianie artykułu bądź przygotowaniu kolejnego z uwzględnieniem uwag recenzenta - ewentualnie krytycznemu odniesieniu się do recenzji, np. gdy recenzja w ocenie autora jest rażąco nierzetelna. Sprzyjałoby to też transparentności procesu wydawniczego. Skarżący podnoszą także, że wydawnictwa nie publikują nazwisk osób recenzujących, co pozbawia autorów możliwości wnioskowania o zmianę recenzenta wobec wątpliwości co do jego bezstronności.

10 lat temu problem uwzględniono w Dobrych praktykach w procedurach recenzyjnych w nauce opracowanych przez MNiSW. Postuluje się w nich dążenie do zapewnienia jak najszerszej publicznej dostępności recenzji. Podkreślono też konieczność zapobiegania sytuacjom, w których recenzent i autor pozostają w konflikcie interesów.

BPK.7033.4.2019, VII.7033.3.2020