Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W postępowaniu cywilnym i sądowoadministracyjnym nie uregulowano jednoznacznie kwestii wykorzystywania dowodów zawierających informacje niejawne
• Konieczne jest wtedy stosowanie zasad ogólnych, według których dostęp do informacji niejawnych może uzyskać jedynie osoba dająca rękojmię zachowania tajemnicy i to jedynie w niezbędnym zakresie
• Może to jednak naruszać zasadę równości stron i prawo do obrony w sprawach dyscyplinarnych funkcjonariuszy służb czy żołnierzy

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry. 

W „Rzeczpospolitej” w maju 2022 r. ukazał się artykuł prasowy pt. „Brakuje wizji na zabezpieczenie informacji niejawnych". Odnosząc się głównie do przepisów postępowania gospodarczego, autor wskazał na niedoskonałości procesowego wykorzystania dowodów zawierających informacje niejawne. W jego ocenie poza art. 153 § 1, 248 i 259 pkt 2 k.p.c. ustawodawca nie przewiduje w tej materii jakichkolwiek szczegółowych rozwiązań. Brak  instrumentów procesowych, które pozwalałyby na formalne wprowadzenie do procesu gospodarczego dowodów zawierających informacje niejawne, jak też transparentnych zakazów, które wykluczałyby możliwość ich wykorzystania w postępowaniu - zwłaszcza mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. Nie ma tym samym również i środków ochrony takich dowodów w postępowaniu cywilnym.

Są sprawy sądowe, w których mogą pojawić się informacje niejawne dotyczące najbardziej żywotnych interesów państwa i  nie jest uzasadnione umożliwienie dostępu do nich  na ogólnych zasadach. Problem obejmuje nie tylko przepisy postępowania cywilnego, ale także  sądowoadministracyjnego.

Przykładowo należy wskazać na sprawy zaopatrzenia emerytalno-rentowego żołnierzy i funkcjonariuszy np. w zakresie doliczenia do wysługi emerytalnej kwalifikowanych okresów służby. Chodzi zwłaszcza o służbę w strefie wojny, w zwalczaniu terroryzmu, służbę wywiadowczą za granicą czy też szczególnie zagrażającą życiu i zdrowiu. Sprawy te są rozpatrywane przed sądem ds. ubezpieczeń społecznych na podstawie przepisów postępowania cywilnego, a niektóre dowody pozostają wtedy informacją niejawną.

W zakresie postępowania sądowo-administracyjnego do spraw takich należą w szczególności sprawy związane z cofnięciem poświadczenia bezpieczeństwa funkcjonariuszowi/żołnierzowi, a także prowadzone wobec nich postępowania dyscyplinarne.

Z artykułu wynika, że w 2018 r. podjęto inicjatywę ustawodawczą dla uregulowania tej materii. Prace nad projektem z 17 maja 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ( RCL-UD 180) zostały jednak wstrzymane.

RPO zwracał się do Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego o wyjaśnienia Z odpowiedzi wynika, że do ABW docierają sygnały z sądów o trudnościach ze stosowaniem zasad ochrony informacji niejawnych w postępowaniach cywilnych, w szczególności w zakresie dostępu do takich informacji stron procesu i ich pełnomocników. Przedstawiciele sądów zwracają uwagę na rosnącą liczbę spraw – zwłaszcza  gospodarczych - w których materiał dowodowy zawiera również dane niejawne.

W tym kontekście wskazano, że o ile ABW może zajmować stanowisko, to  nie ma uprawnień do stanowienia powszechnie obowiązujących regulacji. Wydanie przez ABW wytycznych dotyczących ochrony informacji niejawnych w postępowaniu cywilnym i administracyjnym, w sytuacji braku aktu normatywnego w tym zakresie, byłoby de facto zastępowaniem treści tegoż aktu. Należałoby to uznać za postępowanie niezgodne z obowiązującym prawem.

Gdy istniejące regulacje nie są w stanie w sposób precyzyjny określić praw i obowiązków o charakterze niejawnym dla uczestników postępowania przed sądami cywilnymi i administracyjnymi, konieczne jest stosowanie zasad ogólnych wynikających z ustawy o ochronie informacji niejawnych. Zgodnie z nimi dostęp do informacji niejawnych może uzyskać jedynie osoba dająca rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie w jakim jest jej to niezbędne na zajmowanym stanowisku lub wykonywania prac zleconych.

Rozwiązanie takie może jednak naruszać zasadę równości stron. W postępowaniach dyscyplinarnych prowadzonych w trybie ustaw pragmatycznych oraz postępowania sądowoadministracyjnego może to z kolei naruszać prawo funkcjonariusza/żołnierza do obrony.

Na zasadność nowelizacji tych procedur szef ABW wskazywał już  Ministrowi Sprawiedliwości.

Rzecznik pyta zatem MS, czy w resorcie prowadzone są prace legislacyjne nad zmianami przepisów postępowania cywilnego i sądowoadministracyjnego oraz ewentualnie, jaki jest prognozowany termin ich zakończenia na etapie rządowym.

WZF.511.1.2022