Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy postępowania cywilnego niewystarczająco regulują kwestię wykorzystania dowodów zawierających informacje niejawne
• Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk prosi o stanowisko w tej sprawie szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego płk. Krzysztofa Wacławka
• AKTUALIZACJA: Wymaganie dokumentów potwierdzających rękojmię zachowania tajemnicy od uczestników procesów może być rozpatrywane jako nierówne traktowanie podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji, a przez to ograniczanie ich uprawnień procesowych – potwierdza Szef ABW
• Zasadne byłoby wprowadzenie w postępowaniu cywilnym i administracyjnym rozwiązań podobnych do tych stosowanych w postępowaniu karnym
   

4 maja 2022 r. w „Rzeczpospolitej” ukazał się artykuł M. Rzewuskiego „Brakuje wizji na zabezpieczenie informacji niejawnych". Odnosząc się głównie do przepisów postępowania gospodarczego, autor wskazuje na niedoskonałości procesowego wykorzystania dowodów zawierających informacje niejawne. W jego ocenie poza art. 153 § 1, 248 i 259 pkt 2 k.p.c. ustawodawca nie przewiduje tu jakichkolwiek szczegółowych rozwiązań. Brak  instrumentów procesowych, które pozwalałyby na formalne wprowadzenie do procesu gospodarczego dowodów zawierających informacje niejawne, jak też transparentnych zakazów, które wykluczałyby możliwość ich wykorzystania w  postępowaniu, zwłaszcza gdy taki dowód ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie ma również i środków, które takie dowody w postępowaniu cywilnym chroniłyby w sposób uwzględniający ich specyfikę.

Są zaś sprawy sądowe, w których mogą się pojawić informacje niejawne dotyczące najbardziej żywotnych interesów państwa. Umożliwienie dostępu do nich  na ogólnych zasadach nie jest uzasadnione. A problem obejmuje nie tylko same przepisy postępowania cywilnego, ale także np. w zakresie wglądu w akta czy przepisy postępowania sądowo- administracyjnego.

Należy tu np. wskazać na sprawy z zakresu zaopatrzenia emerytalno- rentowego żołnierzy i funkcjonariuszy np. w zakresie doliczenia do wysługi emerytalnej kwalifikowanych okresów służby. Chodzi zwłaszcza o służbę w strefie wojny, zwalczanie fizyczne terroryzmu, służbę wywiadowczą za granicą czy służbę w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Sprawy takie rozpatrywane są przed sądem właściwym ds. ubezpieczeń społecznych na podstawie przepisów postępowania cywilnego, a ewentualne dowody służby w takich warunkach pozostają często informacja niejawną.

W zakresie postępowania sądowo-administracyjnego do spraw takich należą np. sprawy związane z cofnięciem poświadczenia bezpieczeństwa funkcjonariuszowi/żołnierzowi, a także prowadzone wobec nich postępowania dyscyplinarne.

Z artykułu wynika także, że w 2018 r. podjęto inicjatywę ustawodawczą dla uregulowania tej materii. Prace nad projektem z 17 maja 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ( RCL - UD 180) zostały jednak wstrzymane.

Z informacji RPO wynika, że sądy kierowały do ABW postulaty zmian w tym zakresie. Dlatego Stanisław Trociuk prosi także o ich przedstawienie oraz odniesienie się do ich treści.

Odpowiedź Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

W odpowiedzi na wystąpienie RPO szef agencji bezpieczeństwa wewnętrznego plk Krzysztof Wacławek informuje, że zgodnie z ustawą o ochronie informacji niejawnych (u.o.i.n.) regulującej zasady ochrony informacji, których ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo wykonywania czynności zleconych.

Zasada ta ma również zastosowanie w stosunku do materiałów niejawnych w postępowaniach sądowych.

W piśmie potwierdza, że do ABW docierają sygnały z sądów powszechnych o trudnościach ze stosowaniem zasad ochrony informacji niejawnych w postępowaniach toczących się przed sądami cywilnymi, w szczególności w zakresie dostępu do takich informacji stron procesu i ich pełnomocników. Przedstawiciele sądów zwracają uwagę na rosnącą liczbę spraw - szczególnie gospodarczych - w których materiał dowodowy zawiera również dane niejawne.

Wskazuje, że zasadnym jest konsultowanie przez sądy z Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego wątpliwości interpretacyjnych dotyczących przepisów u.o.i.n. z uwagi na realizowanie przez ABW zadania. Zwraca jednak uwagę na różnicę między wykładnią przepisów prawa, a jego tworzeniem. Wykładnia służy bowiem usuwaniu wątpliwości dotyczących treści normy prawnej, a nie tworzenie nowych norm.

- W związku z powyższym należy zauważyć, iż o ile ABW może zajmować stanowisko, a przez to kształtować znaczenie istniejących przepisów dotyczących ochrony informacji niejawnych, ze względu na ich kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny, to jednak z pewnością nie ma uprawnień do stanowienia w tym zakresie powszechnie obowiązujących regulacji prawnych - pisze Szef ABW.

Dlatego jego zdaniem wydanie przez ABW wytycznych dotyczących ochrony informacji niejawnych w postępowaniu cywilnym i administracyjnym, w sytuacji gdy brak jest aktu normatywnego w powyższym zakresie, byłoby de facto zastępowaniem przez te wytyczne treści tegoż aktu normatywnego, co należałoby uznać za działanie niezgodne z obowiązującym prawem. Podkreśla też, że kwestie te nie są bowiem wystarczająco uregulowane w kodeksach postępowania cywilnego, administracyjnego, jak również w aktach niższego rzędu.

Dlatego w postępowaniu przed sądami cywilnymi i administracyjnymi konieczne jest stosowanie zasad ogólnych wynikających z ustawy o ochronie informacji niejawnych, zgodnie z którymi dostęp do informacji niejawnych może uzyskać jedynie osoba dająca rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie w jakim jest jej to niezbędne na zajmowanym stanowisku lub wykonywania prac zleconych.

Dokumentami potwierdzającymi dawanie rękojmi są poświadczenie bezpieczeństwa osobowego oraz - w zakresie dostępu do klauzuli „zastrzeżone" - pisemne upoważnienie wydane przez kierownika jednostki organizacyjnej.

Zgodzić się jednak należy, iż wymaganie takich dokumentów od uczestników procesu cywilnego i administracyjnego może być rozpatrywane jako nierówne traktowanie podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji (podział na uprawnionych do dostępu do całego materiału dowodowego i pobawionych tej możliwości), a przez to ograniczanie ich uprawnień procesowych.

W odpowiedzi zauważa, że zasadne byłoby wprowadzenie uregulowań, które na grunt postępowań sądowo-cywilnego oraz sądowo-administracyjnego przenosiłyby - odpowiednio je modyfikując - rozwiązania, np. stosowane w procesie karnym, gdzie kwestie ochrony informacji niejawnych wykorzystywanych przed sądem normuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji. 

Wprowadzenie takiego rozwiązania wymagałoby w pierwszej kolejności zawarcia w Kodeksie postępowania cywilnego oraz Kodeksie postępowania administracyjnego odpowiednich upoważnień ustawowych.

Zwraca również uwagę, że na zasadność nowelizacji wyżej wymienionych aktów normatywnych w powyższym zakresie Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego wskazywał w swoich wystąpieniach kierowanych do Ministra Sprawiedliwości.

WZF.511.1.2022