Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej wyłącza stosowanie w działalności IPN przepisów o ochronie danych osobowych
• Z najnowszego orzecznictwa sądów wynika jednak, że można kwestionować poprawność i zgodność z prawem przetwarzania tych danych przez Instytut
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, jaka jest obecna praktyka i jak wykonywane są orzeczenia sądów administracyjnych 
• AKTUALIZACJA: Prezes UODO nie ma uprawnień do rozpatrywania skarg dotyczących przetwarzania przez IPN danych osobowych innych niż zgromadzone w Bazie Materiału Genetycznego zdefiniowanej w art. 53f ustawy o IPN – odpisał prezes Jan Nowak

W skargach wpływających do Rzecznika Praw Obywatelskich cały czas pojawia się problem podlegania Instytutu Pamięci Narodowej regulacjom o ochronie danych. Było to przedmiotem wielu wystąpień do organu ds. ochrony danych osobowych, ale dotychczas Rzecznik nie otrzymał na nie odpowiedzi.

Skargi dotyczą m.in. braku możliwości usunięcia nieprawdziwych informacji, czy uzupełnienia informacji udostępnionych w Biuletynie Informacji Publicznej IPN. Rzecznik kieruje zatem kolejne wystąpienie w tej sprawie do prezesa UODO Jana Nowaka.

Wyłączenie IPN z przepisów o ochronie danych osobowych

Rzecznik kilkukrotnie prosił – najpierw Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, później Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych - o informacje na temat działań dotyczących zakresu stosowania art. 71 ustawy o IPN, który wyłącza stosowanie w działalności Instytutu Pamięci przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, z wyjątkiem prowadzenia Bazy Materiału Genetycznego.

RPO zwraca uwagę, że po wejściu w życie przepisów ogólnego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO), utrzymano ten przepis ustawy o IPN. Przyjęto, że przepisy RODO nie mają zastosowania do działalności IPN, nadając art. 71 brzmienie, zgodnie z którym do działalności Instytutu mają zastosowanie przepisy UE o ochronie danych osobowych w zakresie prowadzenia Bazy.

Zmiany przepisów uniemożliwiły działania organu nadzorczego w odniesieniu do działalności IPN w zakresie ochrony danych osobowych (poza wąskim zakresem dotyczącym prowadzenia Bazy Materiału Genetycznego).

Taki stan prawny budził wątpliwości - zarówno ówczesnego GIODO, jak i RPO - co do zgodności z prawem do prywatności i prawem do ochrony danych osobowych gwarantowanymi w art. 47 i art. 51 Konstytucji RP.

Urząd Ochrony Danych Osobowych powinien zmienić praktykę 

W wystąpieniu do PUODO Rzecznik przytacza orzeczenia sądów administracyjnych. Zwraca uwagę, że kształtująca się w orzecznictwie sądowym, zgodna z Konstytucją RP i przepisami UE, interpretacja art. 71 ustawy o IPN, pozwala na zastosowanie przepisów dotyczących ochrony danych osobowych w sprawach odnoszących się do działalności IPN.

W ocenie Rzecznika, w świetle tego orzecznictwa, otwiera się możliwość kierowania przez skarżących żądań realizujących uprawnienia, określone przede wszystkim w art. 51 Konstytucji RP, w tym kwestionowania poprawności i zgodności z prawem przetwarzania danych osobowych przez IPN.

W związku z tym dotychczasowa praktyka UODO w sposobie rozpatrywania skarg na przetwarzanie danych osobowych przez IPN powinna zostać zaktualizowana.

Jakie jest aktualne stanowisko UODO?

Rzecznik ponownie zwraca się do prezesa UODO o aktualne stanowisko co do art. 71 ustawy o IPN. Pyta również, w jaki sposób UODO wykonał wyroki sądów administracyjnych, w których uznano, że odmowa wszczęcia postępowania przez UODO była bezpodstawna.

Jednocześnie Marcin Wiącek prosi o wskazanie, jaka jest aktualna praktyka rozpatrywania skarg przez UODO w tym zakresie. Rzecznika interesuje też, czy Urząd odmawia wszczynania postępowania w tych sprawach, a jeśli tak, to na jakiej podstawie. RPO pyta także, czy są podejmowane inne działania dotyczące sprawy. 

Odpowiedź prezesa UODO Jana Nowaka

Z treści art. 8 ust. 1 ustawy o IPN wynika, że Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (dalej „IPN”) został utworzony w celu realizacji zadań określonych w art. 1 ww. ustawy. Zgodnie z art. 1 pkt 3 ustawy o IPN, ustawa ta reguluje ochronę danych osobowych osób, których dotyczą dokumenty zgromadzone w archiwum IPN. I tak np. z art. 35b ustawy o IPN wynika, że każdy ma prawo załączyć do zbioru dotyczących go dokumentów własne uzupełnienia, sprostowania, uaktualnienia, wyjaśnienia oraz dokumenty lub ich kopie. Dane już zawarte w dokumentach nie ulegają zmianie. Uzupełnienia, sprostowania, uaktualnienia, wyjaśnienia oraz dokumenty lub ich kopie dołącza się do zbioru dokumentów z oznaczeniem ich w sposób pozwalający na ich odróżnienie od dokumentów zgromadzonych przez Instytut Pamięci w trybie art. 25. Zgodnie natomiast z art. 71 ustawy o IPN w działalności IPN przepisy rozporządzenia 2016/679 stosuje się do prowadzenia Bazy Materiału Genetycznego, o której mowa w art. 53f ust. 1 ustawy o IPN.

Z dotychczasowych stanowisk organu nadzorczego zajmowanych wskutek rozpatrywania skarg dotyczących przetwarzania danych osobowych przez IPN wynika, że Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych nie posiada uprawnień do rozpatrywania skarg dotyczących przetwarzania przez IPN danych osobowych innych niż zgromadzone w Bazie Materiału Genetycznego zdefiniowanej w art. 53f ustawy o IPN. Wobec tego w przypadku spełniających wymogi formalne skarg dotyczących przetwarzania danych osobowych w ramach działalności IPN określonej w art. 1 ustawy o IPN, poza Bazą Materiału Genetycznego, organ nadzorczy odmawia wszczęcia postępowania. Natomiast w przypadku spełniających wymogi formalne skarg, których treść nie wskazuje, że dotyczą one działalności IPN określonej w art. 1 ustawy o IPN, prowadzone jest postępowanie administracyjne.

Ponadto informuję, iż w sprawach, w których Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nieprawomocnymi wyrokami uchylił postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania organ nadzorczy wniósł skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W przypadku uchylenia prawomocnym wyrokiem postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania prowadzone jest, zgodnie ze wskazówkami sądu, postępowanie administracyjne zmierzające do wydania decyzji merytorycznie rozstrzygającej sprawę.

Nawiązując do wskazanego w piśmie Pana Rzecznika wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 maja 2021 r. (sygn. akt. III OSK 2600/21), to w sprawie, której on dotyczy, podobnie jak w sprawie, której dotyczy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 sierpnia 2020 r. (sygn. akt I OSK 3325/19), prowadzone są przez organ nadzorczy postępowania wyjaśniające.

VII.521.6.2014