Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Reformowany Kościół Katolicki w Polsce został wykreślony przez MSWiA z rejestru kościołów i związków wyznaniowych - po sprzeciwie Prokuratora Generalnego od jego rejestracji
• Wspólnota ta dopuszcza bowiem zawieranie małżeństw przez pary jednopłciowe, co - już po tym sprzeciwie - MSWiA uznało za naruszenie prawa
• RPO podkreśla, że małżeństwo zawierane przed duchownym RKK nie wywiera skutków dla prawa cywilnego i reguluje stosunki jedynie pomiędzy członkami tej wspólnoty
• A wykreślenie z rejestru narusza konstytucyjną autonomię związku wyznaniowego

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu administracyjnym toczącym się przed MSWiA w związku z wnioskiem Reformowanego Kościoła Katolickiego w Polsce o ponowne rozpatrzenie sprawy jego rejestracji. RPO wniósł o utrzymanie decyzji o rejestracji.

W ocenie RPO wykreślenie z rejestru narusza autonomię związku wyznaniowego, co jest niezgodne z art. 25 ust. 3 Konstytucji („Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”). Przepisy nie dają bowiem pola do uznaniowości w sprawie wpisu kościoła do Rejestru. A kompetencje MSWiA jako organu rejestrowego są ograniczone do oceny wniosku jedynie w aspekcie zgodności z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.

Historia sprawy

28 stycznia 2020 r. MSWiA wpisał RKK do Rejestru kościołów i innych związku wyznaniowych.  Zakończyło to trzyletnią procedurę wszczętą wnioskiem RKK.

Na tym etapie Prokurator Generalny nie brał udziału w postępowaniu administracyjnym. 14 lipca 2020 r. wniósł zaś do MSWIA sprzeciw od rejestracji. Ocenił, że rejestracja naraża potencjalnych członków RKK na podejmowanie działań w wyniku błędu co do rzeczywistych form życia religijnego, metod działania Kościoła, jego celów, źródeł i zasad doktrynalnych lub obrzędów religijnych.

15 września 2020 r. MSWiA wydał decyzję administracyjną o  nieważności rejestracji. Uznał, że decyzja ta naruszała przepisy w związku z art. 18 Konstytucji („Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej”).

Według MSWIA przy rejestracji dokonano błędnej oceny zgodności informacji o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych RKK z przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób.

Powołując się na wypowiedzi medialne przedstawicieli RKK – już  po wpisaniu RKK do rejestru – minister wskazał, że dopiero po tej decyzji powziął informację z wniosku rejestracyjnego, iż „Małżeństwo jest przymierzem, które dwie wolne osoby zawierają między sobą na całe życie” RKK rozumie w ten sposób, że wspólnota dopuszcza zawieranie małżeństw przez pary jednopłciowe.

MSWiA wskazał, że na etapie procedury rejestracyjnej przyjął, że  zapis ten jest zgodny z art. 18 Konstytucji i wynika z niego możliwość zawierania małżeństwa jedynie jako związku kobiety i mężczyzny. Potem zaś ocenił, że w kwestii małżeństwa wniosek o zarejestrowanie zawierał informacje sprzeczne z przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób. Dlatego uznał, że decyzja o rejestracji zapadła z rażącym naruszeniem prawa.

RKK złożył do MSWiA wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy i uchylenie decyzji z 15 września. Zarzucił MSWiA naruszenie przepisów postępowania poprzez uniemożliwienie zajęcia stanowiska co do wypowiedzi medialnych, które organ potraktował jako dowód w sprawie. Ponadto zarzucił naruszenie art. 25 ust. 3 Konstytucji i innych przepisów - poprzez błędne przyjęcie, że błogosławienie przez RKK małżeństw pomiędzy osobami tej płci rażąco narusza prawo.

Argumenty RPO

Sprawa ma istotne znaczenie z punktu widzenia wolności sumienia i wyznania (art. 53 Konstytucji).  Budzi też poważne wątpliwości w kontekście równouprawnienia i poszanowania autonomii kościołów i innych związków wyznaniowych (art. 25 Konstytucji). Powodem jest precedensowa interwencja Prokuratora Generalnego - podjęta już po zakończeniu procedury rejestracyjnej. Oparta była głównie na informacjach medialnych dotyczących RKK. Nie była zaś związana z żadnym potwierdzonym przypadkiem naruszenia porządku publicznego.  

Rzecznik podziela pogląd RKK, że decyzja MSWiA narusza autonomię związku wyznaniowego, a tym samym jest niezgodna z art. 25 ust. 3 Konstytucji. Przepisy nie pozostawiają pola do uznaniowości w postępowaniu o wpis do Rejestru. Ograniczają bowiem kompetencje organu rejestrowego do oceny wniosku jedynie w aspekcie zgodności z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa.

Z uwagi na fakt, że małżeństwo zawierane przed duchownym RKK nie wywiera jakichkolwiek skutków na gruncie prawa cywilnego, instytucja ta nie powinna podlegać ocenie co do jej zgodności z art. 18 Konstytucji oraz przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

W doktrynie wskazuje się, że autonomia oraz niezależność kościołów i związków wyznaniowych oznacza przede wszystkim zakaz ingerowania przez państwo w ich wewnętrzne sprawy. Oznacza ona również możliwość tworzenia norm wewnętrznych określających organizację i sposób działania wspólnot religijnych i ich członków.

A Państwo nie powinno ingerować w treść prawa wewnętrznego oraz działalność wspólnot religijnych. Prawo wewnętrzne kościołów i związków wyznaniowych nie stanowi prawa powszechnie obowiązującego w rozumieniu art. 87 ust. 1 Konstytucji. Jego normy nie mogą więc nakładać obowiązków na obywateli nienależących do wspólnoty religijnej ani być obwarowane państwowym przymusem.

Szczególne wątpliwości Rzecznika budzi twierdzenie z uzasadnienia decyzji MSWiA, że „małżeństwo i rodzina to instytucje, które należą do kategorii spraw interesujących zarówno państwo, jak i Kościół. Nie budzi zatem wątpliwości fakt, iż ochrona, z której powinny one korzystać, ma charakter dwuwymiarowy. Dlatego wg organu rejestrowego niezbędna jest zgodność w określaniu małżeństwa tymi samymi pojęciami zarówno w porządku prawnym jak i uregulowaniach Kościoła, której to zgodności zabrakło”.

 - Takie rozumowanie prowadzi de facto do przyznania organowi rejestrowemu prawa do oceny nauczania kościołów i związków wyznaniowych w zakresie zasad moralności – wskazuje zastępca RPO Stanisław Trociuk.

Prowadzi to ponadto do zakwestionowania zgodności z prawem duszpasterstwa skierowanego do faktycznie istniejących nieformalnych związków jednopłciowych. A te - jak słusznie zwraca uwagę RKK we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy - są dopuszczalne w polskim systemie prawa.

Zawarcie małżeństwa jest dopuszczalne, gdy mężczyzna i kobieta podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, a kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa.

Zgodnie jednak z art. 1 § 3 k.r.o. wywołanie skutków prawnych takiego małżeństwa na gruncie prawa powszechnie obowiązującego jest możliwe jedynie, gdy ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

W ocenie Rzecznika tylko w przypadku małżeństw zawieranych w formie religijnej w oparciu o te przepisy można mówić o konieczności zachowania tożsamości pojęcia małżeństwa z tym z art. 18 Konstytucji. RKK nie jest zaś objęty ustawą ani umową międzynarodową. Nie dotyczą go zatem wskazane regulacje k.r.o.

Sakrament małżeństwa zawierany przed duchownymi tego kościoła może być więc traktowany wyłączenie jako akt przynależny do sfery działań kościoła  o charakterze stricte religijnym i regulujący stosunki pomiędzy członkami tej wspólnoty.

Znaczenie autonomii wspólnot wyznaniowych jest podkreślane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wskazuje się, że prawo do wolności religii wyklucza jakąkolwiek ocenę państwa co do słuszności przekonań religijnych i sposobów ich wyrażania.

ETPC dostrzega również związek między poszanowaniem wolności sumienia i wyznania a zapewnieniem wspólnotom religijnym możliwości prawnego funkcjonowania. Gwarancje Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zapewniają wszystkim grupom religijnym - tradycyjnym lub nowo powstałym - dostępność nabywania osobowości prawnej.

Z tych wszystkich powodów decyzja MSWiA z 15 września 2020 r. była nieuprawnioną ingerencją w sferę doktrynalną RKK i regulacje dotyczące stosunków pomiędzy członkami tej wspólnoty. To budzi zaś wątpliwości z punktu widzenia poszanowania praw zagwarantowanych w art. 9 EKPC.

VII.5600.4159.2020