Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Posiadanie polskiego obywatelstwa, jako warunek członkostwa w gminie wyznaniowej żydowskiej w Polsce, budzi wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich
• Według autora skargi do RPO narusza to wolność sumienia i religii osób nieposiadających obywatelstwa, a stale przebywających w Polsce
• Rzecznik przyznaje, że wolność ta jest gwarantowana przez państwo polskie wszystkim podlegającym jego jurysdykcji - zarówno obywatelom polskim, jak i cudzoziemcom  

W Biurze RPO rozpatrywana jest skarga dotycząca jednego z ustawowych wymogów dotyczących przynależności do gmin wyznaniowych żydowskich w Polsce, jaką jest posiadanie obywatelstwa RP.  

W związku z jej badaniem Adam Bodnar zwrócił się do przewodniczącego Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce Lesława Piszewskiego o zajęcie stanowiska i informację, czy Związek dostrzega problem.

Zgodnie z ustawą z 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP, warunkami przynależności do gmin żydowskich są: pełnoletność osoby wyznania mojżeszowego, posiadanie obywatelstwa polskiego oraz zamieszkiwanie w Polsce.

Argumenty autora skargi 

Autor skargi wskazuje, że wymóg obywatelstwa polskiego jest niezgodny z art. 32 w zw. z art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, art. 18 i 21 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 14 w związku z art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 18 w związku z art. 26 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Zdaniem skarżącego, brak jest racjonalnego uzasadnienia dla ograniczenia członkostwa w gminach wyznaniowych żydowskich jedynie do obywateli polskich, skoro decyzja o przyjęciu w poczet członków związku wyznaniowego powinna być motywowana względami religijnymi, nie zaś kryterium formalnym, za jakie może być uznane posiadanie bądź brak polskiego obywatelstwa.

Według skarżącego wymóg  ten jest niezgodny z zasadą równości. Powołuje się on m.in. na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, według którego państwo ma obowiązek pełnić funkcję bezstronnego i neutralnego organizatora praktykowania różnych religii. Skarżący podkreśla, że zgodnie z ustawą o  stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich osobom należącym do tych gmin przysługuje prawo zwolnienia od pracy lub nauki w czasie świąt żydowskich i na czas szabasu.

Według art. 53 ust. 2 Konstytucji RP wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność ta obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

Stanowisko RPO

RPO podziela stanowisko skarżącego, że do wolności sumienia i religii należy zaliczyć prawo jednostki do wstępowania do związków wyznaniowych i występowania z nich oraz prawo obchodzenia świąt religijnych. - Dlatego też należy rozważyć, czy ustanowienie posiadania obywatelstwa polskiego jako jednego z wymogów przynależności do gminy wyznaniowej żydowskiej jest zgodne z Konstytucją RP oraz regulacjami międzynarodowymi - podkreślił Adam Bodnar.

Cały problem był przedmiotem pytania prawnego inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (sygn. akt P 48/13).  18 lutego 2015 r. TK umorzył postępowanie z powodów formalnych, bez merytorycznej oceny kwestionowanego artykułu ustawy. Rzecznik zgadza się jednak z poglądem zaprezentowanym wówczas w zdaniu odrębnym przez sędziego TK Wojciecha Hermelińskiego.

Podkreślono w nim, że art. 53 Konstytucji wskazuje, że wolność sumienia i wyznania ma charakter uniwersalny i jest gwarantowana przez państwo polskie wszystkim osobom, które podlegają jego jurysdykcji, a więc zarówno obywatelom polskim jak i cudzoziemcom.  Sędzia dodał, że trudno jest uznać ustawowe ograniczenie za konieczne w demokratycznym państwie prawnym w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Kontrolę obywateli polskich nad funkcjonowaniem związku wyznaniowego można było osiągnąć. wprowadzając np. zasadę, że obywatelami polskimi muszą być członkowie władz związku lub gmin żydowskich. Sędzia zwrócił też uwagę, iż uzależnienie członkostwa w związku wyznaniowym od obywatelstwa polskiego nie występuje w ustawach dotyczących innych związków wyznaniowych.

Obowiązek posiadania obywatelstwa RP przez członka gminy żydowskiej został również wyrażony w art. 7 Prawa wewnętrznego wyznaniowej wspólnoty żydowskiej w RP. W zdaniu odrębnym sędzia Hermeliński wyraził pogląd, że takie rozwiązanie może okazać się nie do pogodzenia z koncepcją wolności sumienia i wyznania z art. 53 Konstytucji, nawet przy maksymalnym poszanowaniu prawa związków wyznaniowych do autonomii.

VII.5601.13.2015