Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył art. 2 nowelizacji z 1993 r. ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
• Uwzględnienie wniosku RPO spowodowałoby, że osoby, których roszczenia oddalono z powodu przedawnienia, oraz które złożyły wnioski w latach 1993-1998 r., a których roszczenia także oddalono z tego powodu - będą mogły złożyć wniosek o wznowienie postępowania
• Ewentualne orzeczenie TK będzie miało wpływ także na sytuacje osób, które w latach 1993-1994 nie skorzystały z prawa do złożenia stosownego wniosku

RPO Marcin Wiącek wniósł do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że: 

• art. 2 ustawy z dnia 20 lutego 1993 r. zmieniającej ustawę o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 36, poz. 159) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Art. 8 ust. 2a „ustawy lutowej” w brzmieniu nadanym nowelizacją z 1993 r. daje uprawnienia do dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę osobom, które były represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, a represje dotknęły ich na obecnym terytorium Polski leżącym jednocześnie w granicach przedwojennych II RP na zachód od tzw. linii Curzona od 1 lipca 1944 r. do 8 maja 1945 r. Osoby te winne były złożyć stosowne wnioski o odszkodowanie i zadośćuczynienie, aby uniknąć zarzutu przedawnienia z art. 2 ustawy nowelizującej z 1993 r., w terminie od 21 maja 1993 r. do 20 maja 1994 r.

Art. 8 ust. 2a ustawy w brzmieniu nadanym mu nowelizacją z 1998 r. nadaje uprawnienia do dochodzenia odszkodowania za szkodę i zadośćuczynienia za krzywdę osobom represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, których represje dotknęły na obecnym terytorium Polski w granicach przedwojennych II RP na zachód od tzw. linii Curzona w okresie od  9 maja 1945 r. do  31 grudnia 1956 r., a także na terytorium Polski w granicach II RP na wschód od tzw. linii Curzona,  w okresie od 1 stycznia 1944 r. do  31 grudnia 1956 r. Osoby te nie są w żaden sposób ograniczone czasowo w dochodzeniu przysługującego im roszczenia; Skarbowi Państwa nie przysługuje względem tych osób zarzut przedawnienia.

Art. 2 ustawy z 20 lutego 1993 r. zmieniającej ustawę o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego stanowi: „Żądanie określone w art. 8 ust. 2a ustawy, o której mowa w art. 1, może być zgłoszone w terminie roku od dnia wejścia niniejszej ustawy w życie”. Ustawa, o której mowa w art. 1 ustawy nowelizującej z 1993 r., to ustawa z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Art. 2 ustawy nowelizującej z 1993 r. winien zostać usunięty z porządku prawnego, przy czym wymagałoby to przepisów przejściowych nadających temu usunięciu charakter retroaktywny.  

Uznanie art. 2 ustawy nowelizującej z 1993 r. za niezgodny ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi będzie miało ten skutek, że osoby, których roszczenia oddalono z uwagi na zarzut przedawnienia, oraz które złożyły nioski od 21 maja 1993 r. do 13 sierpnia 1998 r., a których roszczenia również zostały oddalone z uwagi na zarzut przedawnienia, będą mogły złożyć wniosek o wznowienie postępowania. Ewentualne orzeczenie TK będzie miało wpływ także na sytuacje osób, które w okresie od 21 maja 1993 r. do 20 maja 1994 r. nie skorzystały z prawa do złożenia stosownego wniosku.

Art. 8 ust. 2a stawy lutowej, dodany 21 maja 1993 r. przez ustawę nowelizującą z 1993 r., stanowił, że: „2a. Uprawnienia określone w ust. 1 przysługują również osobom, mieszkającym obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, represjonowanym przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na mocy porozumienia zawartego w dniu 26 lipca 1944 r. między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o stosunkach między radzieckim wodzem naczelnym a polską administracją po wkroczeniu wojsk radzieckich na terytorium Polski, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności. Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia należy zgłosić w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. Przepis art. 1 ust. 3 stosuje się odpowiednio, zaś przepisy art. 9-11 nie mają zastosowania”. 

II.513.1.2023