Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik pozytywnie ocenia inicjatywę rozszerzenia na osoby niepełnoletnie ustawowych przesłanek nadawania statusu osoby represjonowanej 
• Projektem nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych wprowadzającym te rozwiązanie zajmuje się Sejm
• Państwo powinno doceniać szczególnie wyjątkową postawę, jaką była działalność opozycyjna osób niepełnoletnich – zwraca uwagę RPO w piśmie do sejmowej Komisji

Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny popiera projekt zmian umożliwiający przyznanie statusu osoby represjonowanej osobom, które jako małoletnie były represjonowane i wobec których nie zapadły wyroki, a jedynie wydano postanowienia.

Poselski projekt nowelizacji ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych wprowadzający te rozwiązanie został 28 września 2022 r. skierowany do pierwszego czytania w komisji (druk sejmowy 2639).

Wcześniejsze działania RPO w sprawie

Rzecznik zwraca uwagę, że prowadzi sprawę dotyczącą możliwości przyznania statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych osobie prowadzącej jako dziecko  działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zagrożoną odpowiedzialnością karną od 1 stycznia 1956 r. do 31 lipca 1990 r.

W związku z tym, że była osobą niepełnoletnią, nie zostały na nią nałożone sankcje karne.  W drodze postanowienia sądowego została jednak objęta środkami wychowawczymi, których dolegliwość miała wpływ na jej życie osobiste. Przyznano mu status działacza opozycji antykomunistycznej w rozumieniu ustawy, ale nie stwierdzono ustawowych przesłanek nadania mu statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych. Gdyby wnioskodawca dopuścił się  czynów po ukończeniu 17. roku życia, mógłby zostać skazany na karę pozbawienia wolności, bo były one zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat.

RPO wystąpił do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, wskazując na zasadność rozszerzenia ustawowych przesłanek nadawania statusu osoby represjonowanej. Resort, powołując się na stanowisko Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych poinformował, że zgodnie z generalną zasadą osobami uprawnionymi są osoby, które w powszechnej opinii podlegały najcięższym represjom. Zdaniem Szefa USKiOR problem osób represjonowanych przez władze PRL za swoją antykomunistyczną działalność środkami poprawczymi, którzy nie zostali beneficjentami uprawnień przewidzianych w ustawie o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych, jest ograniczony do najwyżej pojedynczych osób.

Uwagi RPO

Zdaniem RPO cel w postaci umożliwienia przyznania statusu osoby represjonowanej osobom, które jako małoletnie były represjonowane i wobec których nie zapadły wyroki, a jedynie wydano postanowienia, jest słuszny z punktu widzenia poszanowania standardów ochrony praw człowieka i budowania poczucia sprawiedliwości społecznej.

W ocenie Rzecznika państwo powinno doceniać szczególnie wyjątkową postawę, jaką była działalność opozycyjna osób niepełnoletnich. Środki wychowawcze nakładane za czyn objęty odpowiedzialnością karną na osoby nieletnie, miały być odpowiednio dolegliwe względem sankcji karnych wobec pełnoletnich. Dlatego zasadne wydaje się rozszerzenie ustawowych przesłanek nadawania statusu osoby represjonowanej, tak aby objęły one również osoby, które uległy represjom ze strony państwa komunistycznego jako nieletnie.

Z punktu widzenia zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) osoby te charakteryzują się tą samą cechą relewantną co osoby, na które nałożono sankcje karne za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce, bo spotkały je represje ze strony państwa z uwagi na podejmowane przez nie działania.

Rzecznik zwraca też uwagę, że przyjęcie projektowanych rozwiązań nie będzie wiązało się z istotnymi zobowiązaniami organizacyjnymi i finansowymi państwa, będzie zaś miało duże znaczenie z perspektywy osób, które zostaną nimi objęte.

VII.600.32.2021