Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Trybunał Sprawiedliwości UE wypowiedział się w sprawie odmowy wpisania do polskich akt stanu cywilnego zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodziców wskazano osoby tej samej płci
• Na wniosek RPO Wojewódzki Sąd Administracyjny  w Krakowie skierował do TSUE pytanie prejudycjalne w tej sprawie (C-2/21)
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi na pytanie prejudycjalne TSUE wskazał, że państwo członkowskie musi zapewnić swoim małoletnim obywatelom możliwość podróżowania po terytorium UE z każdym z rodziców niezależnie od ich płci – a odmowa transkrypcji aktu urodzenia z uwagi na brak uznania związków jednopłciowych nie może stać temu na przeszkodzie
• AKTUALIZACJA2: Po wyroku TSUE postępowanie ws. odmowy transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia zostało zawieszone do czasu zakończenia postępowania dotyczącego wydania dowodu osobistego. 
• Zażalenie na tę decyzję WSA wniósł prokurator. NSA uznał, że nie zachodzi zależność pomiędzy postępowaniem o wydanie dokumentu tożsamości a transkrypcją zagranicznego aktu stanu cywilnego i uchylił zawieszenie postępowania przez WSA (sygn. akt II OZ 454/23)

Urodzeni za granicą obywatele i obywatelki RP, w których zagranicznych  aktach urodzenia jako rodziców wskazano osoby tej samej płci, mierzą się w Polsce z licznymi problemami prawnymi. Po uchwale 7 sędziów NSA z 2 grudnia 2019 r. (sygn. akt II OPS 1/19), w której wskazano, że transkrypcja aktu (przeniesienie do polskiego rejestru stanu cywilnego) jest w takiej sytuacji niedopuszczalna, droga do uzyskania polskiego aktu urodzenia została dla tych dzieci zamknięta.

A jest on niezbędny do uzyskania paszportu, a w wielu przypadkach także do uzyskania dowodu osobistego i numeru PESEL. Tylko nieliczne organy gmin decydują się na ich wydawanie na podstawie zagranicznych aktów urodzenia i tak wpisując wówczas do dokumentu wyłącznie imię matki, która urodziła dziecko, a pomijając informację o drugiej matce.

W konsekwencji prawa dzieci, które mają rodziców tej samej płci, są ograniczane wyłącznie z tego powodu. Nie mając polskich dokumentów tożsamości i numeru PESEL, nie mogą korzystać z wielu związanych z obywatelstwem uprawnień (np. z publicznej służby zdrowia lub edukacji), a także – co szczególnie istotne w kontekście tej sprawy – korzystać z fundamentalnej dla prawa UE swobody przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania.

Rzecznik Praw Obywatelskich od lat podejmuje działania na rzecz zmiany tego stanu. Ponieważ postulaty niezbędnych zmian legislacyjnych pozostają niezrealizowane, Rzecznik, w ramach litygacji strategicznej, uczestniczy w postępowaniach sądowych , a także inicjuje je – jak w tej sprawie, w której w imieniu obywatelki wniósł skargę do WSA w Krakowie na odmowę transkrypcji jej zagranicznego aktu urodzenia.

Rzecznik podniósł w toku postępowania, że sąd może skierować pytanie prejudycjalne do TSUE. W ocenie RPO decyzja o odmowie transkrypcji ze względu na jej skutki w postaci odmowy wydania dokumentu podróży małoletniemu obywatelowi Unii naruszyła bowiem prawo UE – traktatową swobodę przepływu osób oraz przepisy Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

9 grudnia 2020 r. WSA w Krakowie skierował do TSUE pytanie prejudycjalne:

Czy art. 21 ust. 1 w zw. z art. 20 ust. 2 lit. a Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w zw. z art. 7, art. 21 ust. 1 i art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy rozumieć w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie tego by organy państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada małoletni, odmówiły mu transkrypcji jego aktu urodzenia wydanego przez inne państwo członkowskie, niezbędnej do uzyskania dokumentu tożsamości państwa członkowskiego, którego obywatelstwo posiada, z tego powodu, że prawo krajowe tego państwa nie przewiduje rodzicielstwa par jednopłciowych, a w akcie tym jako rodziców wskazano osoby tej samej płci.

Orzeczenie TSUE ma szansę pozytywnie wpłynąć na sytuację wielu dzieci, których prawa są obecnie ograniczane.

Sprawa ta nie dotyczy zaś uznania rodzicielstwa jednopłciowego. Wyrok TSUE - jeśli orzeknie on o  sprzeczności odmowy transkrypcji z prawem UE - też nie będzie miał takich skutków. Może natomiast ponownie otworzyć małoletnim obywatelom i obywatelkom – Polski, a tym samym UE – drogę do posiadania polskich dokumentów tożsamości, numerów PESEL, do swobodnego przemieszczania się po Unii Europejskiej i korzystania z praw podstawowych. Bez dyskryminacji wynikającej z tego, że mają rodziców tej samej płci. 

Postanowienie TSUE zgodne z postulatami RPO

24 czerwca 2022 r. TSUE rozpatrzył na posiedzeniu pytanie prejudycjalne zadane przez WSA w Krakowie. Trybunał wskazał, że bez względu na to, czy polskie prawo uznaje pary jednopłciowe oraz możliwość ich rodzicielstwa, dziecko takiej pary musi mieć możliwość uzyskania dowodu tożsamości lub paszportu umożliwiającego mu podróżowanie po Unii Europejskiej i przebywanie z rodzicami, bez względu na to, czy są oni tej samej płci.

Swoją decyzję Trybunał motywował przede wszystkim potrzebą bezwzględnego zapewnienia prawa do swobodnego przemieszczania się po terytorium Unii Europejskiej (art. 20 ust. 2 lit. a i art. 21 ust. 1 TFUE), ochrony prawa do prowadzenia przez obywateli zwykłego życia rodzinnego (art. 7 Karty UE), a także ochrony praw dziecka, która to wymaga, by w postępowaniu administracyjnym dotyczącym dzieci kierować się przede wszystkim ich najlepszym interesem oraz prawem do utrzymania stałej, osobistej relacji i bezpośredniego kontaktu z każdym z rodziców.

Wydanie obywatelowi dokumentu tożsamości w celu umożliwienia mu poruszania się po terytorium Unii Europejskiej jest w ocenie TSUE bezwzględnym obowiązkiem państwa członkowskiego UE. Nie mogą mu stać na przeszkodzie wewnętrzne procedury krajowe, zakładające – tak jak w tym przypadku – transkrypcję aktu urodzenia do krajowego rejestru.

Trybunał podkreślił nadto, że art. 21 ust. 1 TFUE przyznaje obywatelom prawo do prowadzenia przez nich zwykłego życia rodzinnego zarówno w państwie członkowskim, w którym mieszkają, jak i w tym, którego przynależność państwową posiadają. Z tym prawem wiąże się obecność członków najbliższej rodziny. W tym kontekście Trybunał wskazał również na drugą rolę dowodu tożsamości dziecka jako dokumentu wskazującego jego rodziców jako osoby uprawnione do podróżowania z tym dzieckiem.

Podkreślono w szczególności, że ustalone przez TSUE obowiązki państwa nie oznaczają konieczności ogólnego dopuszczenia w prawie krajowym rodzicielstwa osób tej samej płci lub uznania więzi rodziców takich osób z dzieckiem w zakresie szerszym niż jest do konieczne dla zapewnienia praw tego dziecka wywodzonych z prawa unijnego.

W tym przypadku oznacza to, że odmowa transkrypcji aktu urodzenia do polskiego rejestru w swojej istocie nie jest decyzją niezgodną z prawem Unii Europejskiej – jednak brak takiej transkrypcji nie może być podstawą odmowy wydania dokumentu tożsamości umożliwiającego małoletniemu obywatelowi podróżowanie po Unii Europejskiej oraz przebywanie z rodziną.

Z postanowienia TSUE wynika tym samym obowiązek polskich organów wydania małoletniemu obywatelowi/obywatelce RP dowodu osobistego lub paszportu potwierdzającego jego/jej przynależność państwową, a także nazwisko rodowe zamieszczone w zagranicznym akcie urodzenia tego dziecka, niezależnie od przeniesienia w drodze transkrypcji takiego aktu urodzenia do polskiego rejestru stanu cywilnego oraz obowiązek uznania więzi filiacyjnej, poświadczonej w tym akcie urodzenia, w celu umożliwienia temu dziecku korzystania bez przeszkód, z każdym z dwojga rodziców, niezależnie od ich płci, z prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich, zagwarantowanego w art. 21 ust. 1 TFUE.

Zdaniem RPO brak wpisu do dokumentu tożsamości danych obojga osób, wskazanych w zagranicznym akcie urodzenia małoletniego obywatela/obywatelki RP jako jego rodzice może stać na przeszkodzie efektywnemu korzystaniu przez niego ze swobody przepływu i pobytu z każdym z dwojga rodziców, w istocie więc – efektywnemu wykonaniu obowiązków ciążących na Polsce w świetle prawa UE, potwierdzonych postanowieniem TSUE z 24 czerwca 2022 r. w sprawie C-2/21.

W ocenie Rzecznika – dokonanej także z uwzględnieniem prawa UE jako źródła zobowiązań dla organów krajowych – w dokumencie tożsamości dziecka – obywatela/ki RP powinny być wpisane dane obu osób wskazanych jako rodzice w jego zagranicznym akcie urodzenia.

NSA uchylił zawieszenie postępowania przez WSA

WSA w Krakowie zawiesił postępowanie w przedmiocie odmowy transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia – do czasu zakończenia postępowania dotyczącego wydania dowodu osobistego. W ocenie WSA, rozpatrzenie przez Naczelny Sąd Administracyjny sprawy wydania dowodu, ma znaczenie dla oceny swobody podróżowania dziecka, którego dotyczą oba postępowania.

Na postanowienie o zawieszeniu postępowania zażalenie złożył prokurator Prokuratury Regionalnej w Krakowie, stwierdzając, że rozstrzygnięcie sprawy o wydanie dowodu osobistego nie jest zagadnieniem wstępnym, które powinno być rozstrzygnięte przed wydaniem orzeczenia przed WSA.

NSA postanowieniem z 13 września 2023 r. uchylił postanowienie WSA o zawieszeniu postępowania. Według NSA nie zachodzi zależność o charakterze prejudycjalnym pomiędzy postępowaniem o wydanie dokumentu tożsamości a transkrypcją zagranicznego aktu stanu cywilnego. NSA nie dostrzegł również zależności między tymi postępowaniami w kontekście prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania w państwach członkowskich UE (sygn. akt II OZ 454/23). 

XI.534.5.2019