Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Artur Barcella stracił stanowisko prokuratora rejonowego, bo nie wykonał polecenia, aby wnieść o wyłączenie sędziego, kwestionującego status sędziów powołanych na wniosek nowej Krajowej Rady Sądownictwa
• Prokurator krajowy Bogdan Święczkowski - który swej decyzji nie uzasadnił - twierdzi, że prokurator nie może odwołać się do sądu
• Działania oparte na takim poglądzie naruszają wolności i praw człowieka i obywatela – wskazuje RPO
• Odwołanie prokuratora ze stanowiska podlega bowiem ocenie sądu, zgodnie z Konstytucją, ustawą o prokuraturze, prawem Unii Europejskiej i europejską konwencją praw człowieka

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdził w tej sprawie naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Poprosił Prokuratora Krajowego o niezbędne działania w celu naprawienia tego naruszenia. Przedstawił mu obszerną analizę prawa polskiego i europejskiego w tej kwestii.

Prokurator odwołany, bo chronił niezależność sędziów

Jak pisały media, prok. Artur Barcella został odwołany ze stanowiska Prokuratora Rejonowego w Zgorzelcu, bo nie zastosował się do polecenia Prokuratora Krajowego z 16 grudnia 2019 r. Nakazywało ono wszystkim prokuratorom składanie wniosków o wyłączanie sędziów, którzy podważają status sędziów powołanych na wniosek KRS w nowym składzie.

Prok. Barcella miał wnieść o wyłączenie sędziego, który w grudniu 2019 r. w sądzie w Jeleniej Górze zadał pytanie prawne SN w sprawie sędziego powołanego przez nową KRS. Prokurator poprosił o podstawę prawną takiego polecenia. Odpowiedzi nie dostał - uruchomiono zaś wobec niego procedurę odwołania ze stanowiska. Zarzuty dyscyplinarne usłyszał zaś już sędzia, o którego wyłączenie nie wystąpił odwołany prokurator. 

Rzecznik podjął sprawę -zaniepokojony, że prawo do odwołania prokuratora z funkcji wykorzystano w celu represji za działania mające na celu zapewnienie zasady legalizmu (art. 7 Konstytucji).

Nie sposób uznać, że decyzja o odwołaniu prokuratora może być w pełni swobodna i arbitralna. Jej uzasadnienie jest niezbędne dla oddalenia podejrzeń o skorzystaniu przez Prokuratora Krajowego z jego uprawnień w sposób wskazujący na szykanowanie i chęć wywoływania efektu mrożącego wobec innych prokuratorów, sprzeciwiających się naruszaniu ich niezależności. Decyzja taka powinna być motywowana jedynie potrzebami kadrowymi i organizacją pracy prokuratury. A odwołanie może być poddane kontroli sądu pracy co do zgodności z prawem.

12 lutego 2020 r. RPO poprosił Prokuratora Krajowego o wyjaśnienia. Dostał odpowiedź z 26 marca 2020 r., że przepisy nie przewidują prawa do środka odwoławczego dla prokuratora odwołanego ze stanowiska. Odwołanie nie podlega zatem ani formalnej, ani merytorycznej ocenie i kontroli sądowej.

Uwagi RPO dla Prokuratora Krajowego

Stanowisko Prokuratora Krajowego nie może być uznane za zgodne z prawem, zwłaszcza  z przepisami Konstytucji (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2) oraz europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6). Działania organów władzy publicznej oparte na takim poglądzie należy zakwalifikować jako poważne naruszenie praw człowieka.

RPO powołuje się m.in. na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 5 maja 2020 r. w sprawie Kövesi przeciwko Rumunii (nr skargi 3594/19). Do ETPC odwołała się prokurator generalna Narodowej Dyrekcji Antykorupcyjnej Rumunii – zwolniona na wniosek Minister Sprawiedliwości za wypowiedzi o reformach wymiaru sprawiedliwości. Rumuński sąd konstytucyjny uznał zaś, że żaden organ krajowy nie może badać motywów decyzji ministra.

ETPC ocenił, że krajowe przepisy uniemożliwiające merytoryczne rozpoznanie zasadności decyzji o odwołaniu prokuratora należy uznać za niezgodne z prawem do rzetelnego procesu sądowego, o którym mowa art. 6 ust. 1 EKPC.

- Stanowisko wyrażone przez Pana Prokuratora w piśmie z 26 marca 2020 r. stoi zatem w jawnej sprzeczności z treścią prawa do sądu, a podjęcie decyzji o odwołaniu prokuratora ze stanowiska bez podania odpowiedniego i zgodnego z prawem uzasadnienia stanowi poważne naruszenie praw jednostki. Jednocześnie, z racji swojego charakteru, stanowi także zagrożenie o charakterze systemowym dla realizacji zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji) – napisał Adam Bondar do Prokuratora Krajowego.

Ponadto - zgodnie z art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej - "Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii”. RPO powołuje się na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w tym orzeczenie w sprawach C-508/18 OG (Prokuratura w Lubece) i C-82/19 PPU PI (Prokuratura w Zwickau) i wyrok w sprawie C-509/18 PF (Prokurator generalny Litwy).

Zgodnie z tymi orzeczeniami standard niezależności od władzy wykonawczej, także w ramach organizacyjnej podległości organom tej władzy właściwym ds. wymiaru sprawiedliwości, może się stosować także do prokuratorów w ramach wykonywania przez nich kompetencji wchodzących w zakres stosowania prawa Unii.

Przepisy krajowe powinny gwarantować nie tylko prawo do kontroli decyzji o odwołaniu prokuratora w przypadku podejrzenia naruszenia zasady praworządności, ale także, w szerszym zakresie, gwarantować prokuratorom możliwość swobodnego i niezależnego działania w oparciu o przepisy prawa w związku z art. 2 TUE. A sporną kwestią, która doprowadziła do odwołania prok. Barcelli, było stosowanie prawa Unii w związku z wyrokiem TS UE z 19 listopada 2019 r.

Także na gruncie polskiego prawa bezpodstawny jest pogląd, że odwołanie prokuratora nie podlega kontroli sądu. Według art. 101 § 1 Prawa o prokuraturze, w sprawach o roszczenia ze stosunku służbowego prokuratorowi przysługuje droga postępowania przed sądem pracy. Dotyczy to także roszczeń związanych z odwołaniem ze stanowiska. Według orzecznictwa Sądu Najwyższego dopuszczalne jest odwołanie do sądu pracy prokuratorów w przypadku przeniesienia ich na niższe stanowisko.

Opisana praktyka korzystania z uprawnienia do odwołania prokuratora nie tylko jest niezgodna z prawem, ale może także generować odpowiedzialność majątkową Skarbu Państwa. Niezależność prokuratury i poszczególnych prokuratorów jest ważnym elementem zachowania niezależności systemu wymiaru sprawiedliwości. Odwołanie prok. A. Barcelli wprost niweczy tę niezależność.

Decyzja o odwołaniu powinna zostać w sposób obiektywny i zgodny z prawem uzasadniona – tak, aby umożliwić jej kontrolę sądową i skuteczną realizacją prawa z art. 6 ust. 1 Konwencji oraz art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

RPO zwrócił się do Prokuratora Krajowego o naprawienie powstałego naruszenia oraz respektowanie przedstawionego standardu w innych takich sprawach w przyszłości.

Odpowiedź Prokuratora Krajowego (aktualizacja 23 lipca)

Bogdan Święczkowski podtrzymał swe stanowisko. Wskazał, że ustawodawca w przeciwieństwie do odwołania prokuratora ze stanowiska, nie określił przesłanek i kryteriów dopuszczających odwołanie prokuratora z pełnionej funkcji, poprzestając na określeniu podmiotu uprawnionego do wydania decyzji w tym przedmiocie. Jest to konsekwencją przyjętego ustroju prokuratury opartego na hierarchicznej strukturze i podległości służbowej prokuratorów. Decyzja o odwołaniu z funkcji prokuratora rejonowego mieści się w zakresie dyskrecjonalnej władzy Prokuratora Generalnego i jako należąca do spraw z zakresu podległości służbowej, nie podlega kontroli sądowej. Istnieje w tej materii utrwalone orzecznictwo. 

VII.511.8.2020