Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele wnieśli do sądu o dział spadku po zmarłym i zniesienie współwłasności nieruchomości 
• Opierając się na opinii biegłego, sąd podzielił jednak dom nie po ścianach konstrukcyjnych, lecz w sposób dzielący jego niektóre pomieszczenia pomiędzy wyodrębniane działki  
• Doszło zatem do zniweczenia prawa uczestników postępowania do sądowego przeprowadzenia w pełni skutecznego zniesienia współwłasności nieruchomości
• Rzecznik Praw Obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną w tej sprawie

Z uwagi na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego od postanowienia Sądu Rejonowego z kwietnia 2005 r. wydanego w sprawie o dział spadku po zmarłym i zniesienie współwłasności nieruchomości.

RPO Marcin Wiącek zarzucił sądowi rażące naruszenie przepisów postępowania poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 622 § 2 w związku z art. 325 w związku z art. 13 § 2 i art. 621 w związku z art. 624zd. 1 Kodeksu postępowania cywilnego - poprzez błędne zaakceptowanie jako podstawy rozstrzygnięcia znoszącego współwłasność nieruchomości projektu podziału, sporządzonego przez biegłego sądowego. Chodzi o wydzielenie z działki ewidencyjnej dwóch innych działek, przy pominięciu wymaganej oceny, czy mający wynikać z projektu przebieg granicy między wydzielanymi działkami czyni zadość wymogom prawa, zasadom współżycia społecznego oraz czy nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

Istota sprawy wymagała objęcia rozstrzygnięciem sądu także kwestii podziału budynku mieszkalno-gospodarczego na wydzielanych działkach, co wymagało zagwarantowania m.in., by linia podziału nie przebiegała przez istniejące pomieszczenia i by nie dzieliła budynku na części w sposób nieregularny, skutkujący powstaniem niesamodzielnych gospodarczo części.

Doprowadziło to do wydania przez sąd postanowienia, które wobec poważnych wad prawnych stwarza uprawnionym istotne problemy w korzystaniu z przydzielonych im praw rzeczowych. Są bowiem poważne wątpliwości co do rzeczywistej granicy działek w części mającej przebiegać w obrębie budynku, skutkujące kolejnymi sporami sądowymi. W efekcie cel, jaki przyświecał uczestniczkom postępowania w postaci trwałej likwidacji sporów związanych ze sposobem korzystania z gruntu, mimo prawomocnego zakończenia postępowania, nie może zostać osiągnięty.

Taka sytuacja prawna jest równoznaczna także z naruszeniem prawa materialnego, tj. art. 210 § 1 zd. 1 w związku  z art. 211 Kodeksu cywilnego - nie tylko w następstwie nieuwzględnienia przez sąd prawnych wymogów podziału nieruchomości wraz z budynkiem, ale przede wszystkim wskutek zniweczenia uprawnień uczestników postępowania do przeprowadzenia na drodze sądowej zgodnego z prawem zniesienia współwłasności nieruchomości.

Sąd nie mógł podzielić budynku, bez potwierdzenia możliwości wyodrębnienia ścianą pionową dwóch budynków z odpowiadającym temu ich rozdzieleniu podziałem gruntu. Linia graniczna winna zostać wyznaczona płaszczyzną ściany wyraźnie dzielącej budynek na dwie odrębne całości, przy czym ściana ta powinna być na tyle mocna i trwała, by zagwarantować byt jednego z wydzielonych budynków w przypadku ewentualnej rozbiórki lub zniszczenia drugiego 

Opinia biegłego nie określała przebiegu granicy między wydzielanymi działkami w części przebiegającej przez zabudowania. Biegły nie opisał przebiegu granicy wewnątrz budynków, w ogóle nie odnosząc się do konkretnych wymogów prawnych. 

Sposób wyznaczenia granicy między działkami w obszarze zabudowań, stanowiący przedłużenia zaprojektowanej przez biegłego linii w terenie, w istocie stanowi potwierdzenie takiego sposobu zniesienia współwłasności nieruchomości, który pozostaje równoznaczny z podziałem posadowionego na niej budynku mieszkalno-gospodarczego nie po ścianach konstrukcyjnych budynku, lecz w sposób dzielący niektóre pomieszczenia w budynku pomiędzy wyodrębniane w ten sposób działki. 

Orzeczeniu RPO zarzucił też naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, konstytucyjnego prawa do uzyskania więżącego rozstrzygnięcia sądowego ostatecznie rozstrzygającego o prawach uczestniczek postępowania, wywodzonego z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz przysługującej uczestniczkom na gruncie art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP konstytucyjnej ochrony praw majątkowych. Wobec merytorycznej wadliwości, rozstrzygnięcie utrwala stan niepewności prawnej w zakresie treści praw rzeczowych przyznanych zaskarżonym postanowieniem właścicielkom wydzielonych działek. W efekcie nie mogą one należycie realizować uprawnień właścicielskich.

Sposób określenia granic między działkami stanowi naruszenie prawnych kryteriów dopuszczalności podziału budynku, które w świetle art. 622 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego stanowią przeszkodę do akceptacji zgodnego wniosku podziałowego stron postępowania. Takie zaprojektowanie granicy między działkami w obszarze zabudowań pozostaje niezgodne z jednoznacznymi wskazaniami § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu i trybu dokonywania podziałów nieruchomości. Sąd  naruszył dyspozycję art. 622 § 2 Kpc wskutek niedostatecznego uwzględnienia istoty sprawy, która wymagała objęcia wydawanym rozstrzygnięciem kwestii podziału budynku na objętej współwłasnością nieruchomości.

Doszło zatem do sytuacji, w której zapadło orzeczenie kończące postępowanie dotyczące zniesienia współwłasności nieruchomości, a mimo to nie sposób przyjąć, iż została ona skutecznie zniesiona wobec obiektywnej niemożliwości ustalenia rzeczywistych granic przyznanych uczestniczkom uprawnień. Wobec  poważnych wad prawnych rozstrzygnięcie sądu nie może zostać w pełni wykonane w części dotyczącej wydzielenia na wyłączną własność uczestniczek działek.

Wniesienie skargi nadzwyczajnej jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. funkcjonowaniem w obrocie prawnym rażąco wadliwego rozstrzygnięcia dotyczącego zniesienia wspólności praw rzeczowych. Mimo jego prawomocności, nie można przypisać mu przymiotu ostatecznego, trwałego i prawidłowego. Jest to równoznaczne z brakiem realizacji przez zaskarżone postanowienie systemowo przypisanej mu funkcji, tak w zakresie likwidacji sporów co do korzystania z nieruchomości, jak i w zakresie jednoznacznego potwierdzenia wyłącznych uprawnień rzeczowych co do wydzielanych działek.

Doszło do naruszenia konstytucyjnej zasady zaufania do państwa (działającego w jego imieniu sądu powszechnego) oraz konstytucyjnej zasady bezpieczeństwa prawnego, która w tego rodzaju sprawach z zakresu prawa rzeczowego jest refleksem ciążących na sądzie obowiązków w zakresie należytej redakcji sentencji postanowienia oraz powinności poszanowania technicznych warunków podziału nieruchomości z posadowionym na niej budynkiem mieszkalno-gospodarczym, które posiadają walor prawny.

Postanowienie sądu doprowadziło również do naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) - w tym jego aspekcie, który gwarantuje obywatelowi uzyskanie wiążącego rozstrzygnięcia sprawy poddanej pod ocenę niezwisłego sądu. 

RPO wnosi, by SN uchylił postanowienie Sądu Rejonowego i zwrócił mu sprawę do ponownego rozpoznania.

Rzecznik zdecydował nie wskazywać izby SN, do której skarga powinna trafić, pozostawiając tę kwestię do rozstrzygnięcia SN. Z uwagi na art. 9 i art. 91 Konstytucji RP Rzecznik ma bowiem obowiązek wskazania, że - ze względu na orzeczenia ETPC i TSUE - rozpoznanie skargi przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych może być w przyszłości ocenione jako uzasadniające zarzut naruszenia europejskich gwarancji prawa do niezależnego sądu ustanowionego ustawą.

Skarga nadzwyczajna została złożona przed upływem 6-letniego terminu z art. 115 § 1 ustawy o SN, tj. przed 3 kwietnia 2024 r.

IV.512.80.2019