Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby wspólnie użytkujące nieruchomość były w konflikcie co do sposobu korzystania z niej. W końcu wystąpiły do sądu o podział działki
• Sąd błędnie ustalił jednak jej powierzchnię, a w efekcie również powierzchnie działek dla poszczególnych osób
• Ponadto nie odniósł się do kwestii podziału budynków na wspólnym gruncie, a w orzeczeniu przekręcił imiona i nazwiska niektórych osób
• Z powodu tych błędów orzeczenie nie może być wykonane, za to powoduje nowe spory 
• Zainteresowani nie mogą np. uzyskać zaświadczenia o przekształceniu użytkowania wieczystego w prawo własności gruntu
• AKTUALIZACJA: 25 października 2022 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I NSNc 589/21) uwzględnił skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich.  Uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego i zwrócił mu sprawę

By umożliwić obywatelom korzystanie z przysługującym im praw, Rzecznik Praw Obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego na ich korzyść. Błędów sądu nie da się bowiem naprawić w inny sposób. A nie mogły być sprostowane przez sam sąd jako "oczywiste omyłki pisarskie".

Historia sprawy

Kilkoro osób wspólnie użytkowało wieczyście działkę z budynkami. W jednym z nich były jeszcze odrębne lokale. Między użytkownikami trwały spory związane ze sposobem korzystania z nieruchomości. Dlatego wnieśli, by sąd zniósł współużytkowanie wieczyste i podzielił nieruchomość na mniejsze działki, a lokale w budynku pomiędzy nich.

Sąd Rejonowy wystąpił do biegłego geodety, by sporządził projekt zniesienia współużytkowania. I oparł się na jego opinii, nie weryfikując jej. 

W lutym 2003 r. sąd zniósł częściowo współużytkowanie wieczyste działek. Przyznał poszczególnym osobom  prawo użytkowania wieczystego, zgodnie z projektem podziału geodety. Jedną z działek sąd pozostawił we współużytkowaniu wieczystym w odpowiednich częściach udziałów. Sąd uregulował też dostęp do sieci elektrycznej, wodociągowej i kanalizacyjnej na poszczególnych działkach.

Rozstrzygnięcie uprawomocniło się, bo nikt nie złożył apelacji, ufając sądowi. Ten zaś nie sporządził pisemnego uzasadnienia.

Argumentacja RPO

Sąd Rejonowy wydał orzeczenie, które wobec istotnych błędów i braków nie może zostać wykonane. Zainteresowane osoby nie mogą uzyskać potwierdzenia swoich praw rzeczowych do nieruchomości.

Sąd oparł rozstrzygnięcie na danych z opinii biegłego geodety, w których były błędy:

• mylnie oznaczono powierzchnię całej działki a w efekcie także powierzchnie działek, które miały przypaść poszczególnym osobom w wyniku zniesienia prawa współużytkowania wieczystego
• przyznając poszczególnym uczestnikom postępowania konkretne lokale w budynku, sąd nie określił wystarczająco precyzyjnie, co komu przypadło w wyniku zniesienia wspólnego prawa
• w orzeczeniu sąd nie odniósł się do kwestii podziału budynków
• w sentencji orzeczenia sąd przekręcił imiona i nazwiska niektórych uczestników postępowania.

Wskutek tych błędów nie został zrealizowany cel uczestników postępowania, którym była likwidacja sporów związanych ze sposobem korzystania z gruntu, mimo prawomocnego zakończenia postępowania.

Nie otrzymali oni prawomocnego orzeczenia, które mogliby wykonać i w ten sposób ostatecznie zakończyć wspólnotę praw, co stanowiło dotychczas źródło konfliktów. Wręcz przeciwnie – orzeczenie, które nieprecyzyjnie opisuje co komu przypadło w efekcie zniesienia wspólności praw, może być wyłącznie przyczyną kolejnych sporów pomiędzy uprawnionymi.

Nie mogą zrealizować swych uprawnień majątkowych, pierwotnie związanych ze stanem współużytkowania wieczystego. Nie mogą uzyskać zaświadczenia potwierdzającego przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności gruntu.

Zaskarżone orzeczenie stworzyło zatem stan niepewności prawnej co do chronionych konstytucyjnie praw rzeczowych uczestników postępowania (prawo użytkowania wieczystego nieruchomości, prawo własności budynków, prawo własności lokali w budynku). To zaś uzasadnia złożenie skargi nadzwyczajnej.

Znosząc wspólność praw rzeczowych, sąd nie zadbał o zawarcie w rozstrzygnięciu wszystkich elementów niezbędnych dla skuteczności postanowienia – choć miał taki bezwzględny obowiązek.

RPO zarzucił sądowi rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 325 w zw. z art. 13 § 2 i art. 621 w zw. z art. 623 i art. 624 zd. 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Chodzi przede wszystkim o błędne oznaczenie w sentencji postanowienia powierzchni wyodrębnianych działek - w następstwie zaakceptowania i powtórzenia przez sąd błędów z opinii biegłego geodety.

Sąd naruszył także konstytucyjną zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, wywodzone z art. 2 Konstytucji oraz przysługującą uczestnikom na gruncie art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji ochronę praw majątkowych.

W tej sytuacji  konieczne jest uchylenie postanowienia sądu - tak by ponowne, prawidłowe już orzeczenie, przywróciło należną ochronę prawną uczestnikom postępowania. Dlatego RPO wnosi by SN uchylił orzeczenie i zwrócił sprawę Sądowi Rejonowemu.

Kierując się uchwałą z 23 stycznia 2020 r. połączonych trzech Izb Sądu Najwyższego, RPO złożył skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej SN - tak jak wszystkie kierowane od tego czasu swe skargi nadzwyczajne dotyczące spraw z zakresu prawa cywilnego. Skoro bowiem rozstrzygnięcia sądów wadliwie obsadzonych mogą być w przyszłości kwestionowane, RPO nie chce obarczać uczestników postępowania dodatkowymi problemami prawnymi, związanymi ze statusem Izby Kontroli Nadzwyczajnej.

Najważniejsze motywy wyroku SN 

(…) Skarga nadzwyczajna zasługuje na uwzględnienie, albowiem postanowienie Sądu Rejonowego nie odpowiada prawu.

Jest możliwe zniesienie współużytkowania wieczystego, chociaż zagadnienie to nie jest uregulowane wprost w przepisach prawa. W związku z tym należy tutaj mieć na względzie szczególnie orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zwłaszcza pogląd, że do instytucji użytkowania wieczystego należy w drodze analogii stosować odpowiednio przepisy o własności, w tym przepisy o współwłasności (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1981 r., III CZP 72/80). Zatem dopuszczalne jest również zniesienie prawa współużytkowania wieczystego, gdyż w drodze analogii znajdują tu zastosowanie przepisy dotyczące zniesienia współwłasności - art. 237 k.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2002 r., III CZP 47/02).

W tym kontekście Sąd Najwyższy wyjaśnia, że zawsze postanowienie, w którym sąd orzeka o zniesieniu współużytkowania wieczystego, ma charakter konstytutywny (art. 624 k.p.c.). Uchyla ono dotychczasowe uprawnienia przysługujące współużytkownikom wieczystym na podstawie stosunku współużytkowania wieczystego, a jednocześnie tworzy dla nich nowe prawa. Oznacza to, że jeżeli w postanowieniu znoszącym współużytkowanie wieczyste sąd orzeknie, w celu wyjścia z niepodzielności tego współużytkowania wieczystego, podział fizyczny wspólnego współużytkowania wieczystego nieruchomości, to przyznaje on jednocześnie poszczególnym współużytkownikom wieczystym użytkowanie wieczyste określonych jego części powstałych z podziału.

Integralną część sentencji postanowienia o zniesieniu współużytkowania wieczystego nieruchomości, którym sąd przyznaje dotychczasowym współużytkownikom wieczystym wydzielone jej części na odrębne użytkowanie wieczyste, stanowi plan podziału sporządzony według zasad obowiązujących przy oznaczeniu nieruchomości w księgach wieczystych (art. 621 k.p.c.).

W związku z tym Sąd Najwyższy stwierdza, że zarówno do wyodrębnienia geodezyjnego, jak i prawnego nieruchomości może wtedy dochodzić na podstawie prawomocnego postanowienia sądu, przyznającego dotychczasowym współużytkownikom wieczystym części nieruchomości lub jednemu z nich jej całość (art. 624 k.p.c.). Postanowienie to stanowi podstawę podziału dotychczasowej nieruchomości oraz wyodrębnienia geodezyjnego i prawnego wchodzących w jej skład działek. Sądowe zniesienie współużytkowania wieczystego nieruchomości następuje z uwzględnieniem planu podziału, na podstawie opinii geodety, sporządzonego według zasad wskazanych w art. 621 k.p.c. Dodać jednocześnie należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że plan podziału stanowi integralną część sentencji orzeczenia rozstrzygającego o uprawnieniach prawnomaterialnych. W wypadku braku planu lub jego niedokładności, uniemożliwiających wykonanie postanowienia działowego, samo rozstrzygnięcie należy uznać za wadliwe i przykładowo sąd rewizyjny musi tę wadliwość skorygować z reguły w drodze uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 1971 r., III CR 119/71).

W niniejszej sprawie wykonanie postanowienia Sądu Rejonowego (…) nie jest możliwe, gdyż nie wywołuje ono żadnych skutków przewidzianych w art. 624 k.p.c., w wyniku wadliwej opinii biegłego z zakresu geodezji (….). Dlatego Sąd Najwyższy podziela stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, że na skutek rażącej jego wadliwości nie doszło do sądowego zniesienia współużytkowania wieczystego wskazanej w nim nieruchomości przez podział na odrębne przedmioty współużytkowania wieczystego. W tym względzie Sąd Rejonowy naruszył art. 210 zd. 1 k.c. w zw. z art. 211 k.c., poprzez ich błędne zastosowanie i zniweczenie prawa uczestników do zniesienia stanu wspólności przysługujących im praw rzeczowych na drodze sądowej. Powyższe prowadzi też do wniosku, że zasadny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 325 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 621 k.p.c. w zw. z art. 623 k.p.c. i art. 624 zd. 1 k.p.c., poprzez błędne oznaczenie w sentencji zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego powierzchni działek, mających stanowić przedmiot wyodrębnianych praw użytkowania wieczystego.

To wszystko mając na względzie, Sąd Najwyższy uchyla w całości zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego (…)  i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania temu Sądowi (z obowiązkiem rozpatrzenia wniosku o sprostowanie (…), na podstawie art. 91 § 1 u.SN. Sąd Rejonowy w przedmiotowej prawie rozstrzygał będzie w przedmiocie zniesienia współwłasności z uwagi na przekształcenie użytkowania wieczystego działki w prawo własności. 

IV.7000.46.2019