Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Mam nadzieję, że Karta Praw Osób Bezdomnych przyczyni się do systemowego rozwiązania problemu bezdomności - mówił rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar podczas międzynarodowej konferencji w Warszawie
• Podkreślał, że kandydaci w wyborach samorządowych będą mieli okazję wypowiedzieć się, jak zamierzają realizować postanowienia Karty

Europejską konferencję pt. „Podejście oparte o prawa człowieka w pracy z osobami bezdomnymi ze wsparciem EFS” zorganizowano m.in. w celu przedyskutowania  możliwości wdrożenia w Polsce miejskiej Karty Praw Osób doświadczających bezdomności. Inny temat to prezentacja dobrych praktyk państw UE co do rozwiązań mieszkaniowych dla wychodzenia z bezdomności.

Karta zawiera zobowiązania rad miast do przestrzegania podstawowych praw osób dotkniętych bezdomnością. Przygotowały ją Housing Rights Watch i European Federation of National Organisations Working with the Homeless (FEANTSA). Projekt funkcjonuje już w niektórych europejskich miastach m.in. Barcelonie.

RPO o roli Karty

O potrzebie promowania karty mówił Adam Bodnar podczas konferencji  prasowej oraz w swym wystąpieniu podczas obrad.  Z postanowień karty wynika, że podstawowym zobowiązaniem władz miasta powinno być zapewnienie takiego wsparcia danej osoby by mogła wyjść z bezdomności oraz by miała prawo do schronienia. Równie ważne jest także by nie była w żadnych sytuacjach poniżana czy dyskryminowana i miała równy dostęp do usług publicznych.

Zdaniem Bodnara podczas zbliżającej się kampanii wyborczej przed jesiennymi wyborami do władz lokalnych kandydaci powinni się wypowiedzieć, czy w ogóle dostrzegają problem bezdomności, czy rozumieją, na czym on polega i co planują z nim zrobić.

„Mamy nadzieję, że karta, określająca zobowiązania  wspólnoty lokalnej, pomoże im w zrozumieniu tej problematyki; być może niektórzy opowiedzą się za tym, by ją wprowadzić w życie, jak zostaną włodarzami miast” - oświadczył Adam Bodnar.

Według niego władze lokalne nie zawsze rozumieją, jak wykorzystywać istniejące przepisy by pomóc ludziom wyjść z bezdomności. „Łatwo jest bowiem stworzyć schronisko czy noclegownię, ale jednocześnie nie dbać wystarczająco o  wychodzenie z alkoholizmu czy innych uzależnień i podawanie pomocnej dłoni by osoba mogła trwale wyjść z bezdomności” - wskazał RPO. Przyznał, że czasem taka praca wiąże się z porażkami, ale rolą państwa jest by się tym nie zrażać.

Najważniejsze zapisy Karty

• najważniejszym prawem osoby w kryzysie bezdomności jest prawo do wyjścia z bezdomności. Usługi umożliwiające dostęp do odpowiednich rozwiązań opartych na mieszkaniach  muszą być dostępne dla wszystkich doświadczających bezdomności;
• gdy niemożliwe jest niezwłoczne zapewnienie mieszkania każdej osobie doświadczającej bezdomności, należy zagwarantować jej dostęp do godnego tymczasowego schronienia - tak aby nikt nie musiał spać bez dachu nad głową ani bez własnego łóżka;
• jeżeli Rada nie będzie w stanie zapewnić odpowiednich usług w zakresie tymczasowego schronienia, zobowiązuje się zapewnić prawo dostępu do podstawowych, publicznie dostępnych, urządzeń sanitarnych: bieżącej wody (kranów z wodą pitną), pryszniców i toalet umożliwiających utrzymanie poziomu higieny gwarantującego zachowanie godności człowieka;
• osoby doświadczające bezdomności mają takie samo prawo do korzystania z przestrzeni publicznej oraz do swobodnego poruszania się w niej. Obejmuje to między innymi dostęp do chodników, publicznych parków, transportu publicznego i budynków publicznych na takich samych warunkach, jakie odnoszą się do innych mieszkańców;
• Rada zobowiązuje się zapewnić, by pracownicy świadczący usługi szanowali prawo do równego traktowania wszystkich ludzi, nie dyskryminując osób nie mających domu;
• prawo do usług ratujących życie: pomocy społecznej, służby zdrowia, policji i straży pożarnej na takich samych warunkach, jak w przypadku pozostałych mieszkańców, bez dyskryminacji ze względu na sytuację mieszkaniową lub wygląd zewnętrzny; 
• prawo do udziału w wyborach i związanego z tym wpisania do rejestru wyborców oraz otrzymania niezbędnych dokumentów;
• prawo do ochrony danych osobowych, poprzez przetwarzanie danych osobowych osób doświadczających bezdomności przez instytucje publiczne i organizacje pozarządowe wyłącznie za zgodą tych osób, jedynie w celu świadczenia usług na ich rzecz oraz rozwiązywania ich problemów;
• prawo do prywatności musi być szanowane i chronione w najszerszym możliwym zakresie we wszystkich miejscach w których przebywają i zamieszkują osoby doświadczające bezdomności;
• dążąc do tego by nikt nie był zmuszony do podejmowania takich czynności, uznajemy jednak, że niektóre osoby, nie mając innej możliwości, będą szukać wsparcia poprzez żebractwo czy zbieractwo wyrzuconej żywności by przetrwać. Praktyki te same w sobie nie powinny być kryminalizowane, zabronione czy arbitralnie ograniczone do określonych obszarów.

Bezdomność w Polsce

Rzecznik od lat zajmuje się problematyką przeciwdziałania bezdomności. Podkreśla, że osoby bezdomne  to jedna z najsłabszych grup, stygmatyzowana przez swój status.  W Biurze RPO działa specjalna komisja ekspertów, która wypracowuje rozwiązania systemowe do wprowadzenia na szczeblu centralnym i lokalnym. Adam Bodnar wyraził przekonanie, że karta do tego się przyczyni.

Według oficjalnych danych, w  Polsce jest ok. 30 tys. bezdomnych. Organizacje pozarządowe uznają te liczbę za niedoszacowaną.

Wiele problemów wymaga dalszego monitorowania i podejmowania nowych działań ze strony Rzecznika. Konieczne jest np. monitorowanie wdrażania ustawy o Krajowym Zasobie Nieruchomości, która stanowi zasadniczy akt prawny dla realizacji tzw. Programu „mieszkanie plus”. Zawarte tam rozwiązania, głównie wprowadzenie nowego typu najmu, tzw. najmu instytucjonalnego, budzą wątpliwości RPO co do poziomu ochrony obywateli przed bezdomnością. Szczególnej analizy wymaga sytuacja bezdomnych kobiet oraz samotnych matek z dziećmi, będących w kryzysie bezdomności.

Konferencję zorganizowały: Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności, Europejska Federacja Organizacji Krajowych Pracujących z Osobami Bezdomnymi (FEANTSA), Sieć Tematyczna EFS Włączenie Społeczne . Partnerem było Centrum Projektów Europejskich.