Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusze nie wszystkich służb mundurowych mają takie samo prawo np. do czasu wolnego od służby z powodu siły wyższej czy do 5 dni urlopu opiekuńczego
• Takie prawa przewidują dwie unijne dyrektywy dotyczące czasu pracy (work-life balance)
• Przy ich wprowadzaniu do polskiego systemu doszło do zróżnicowania praw funkcjonariuszy poszczególnych służb 
• Przepisami tymi nie objęto bowiem funkcjonariuszy ABW, AW, SKW, SWW i CBA
• AKTUALIZACJA: Ze względu na pełną dyspozycyjność funkcjonariuszy i potencjalną konieczność wykonywania zadań w nielimitowanym czasie służby, w obecnej sytuacji nie jest zasadne włączanie do ustawowych pragmatyk tych służb dodatkowych przepisów potencjalnie ograniczających możliwość pełnienia tak uwarunkowanej służby - odpowiada KPRM

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek interweniuje w tej sprawie u szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Marka Kuchcińskiego.

Do Biura RPO wpływają wnioski w sprawie nierównego traktowania funkcjonariuszy poszczególnych służb mundurowych po wprowadzeniu do polskiego systemu prawnego dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczących czasu pracy (work-life balance). Chodzi o dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE.

Wątpliwości funkcjonariuszy dotyczą zakresu przeniesienia przepisów dyrektywy 2019/1158 na poszczególne pragmatyki służbowe. Np. art. 7 dyrektywy reguluje prawo do skorzystania przez pracownika z czasu wolnego od pracy z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika. Prawo do skorzystania z czasu wolnego od służby z powodu siły wyższej w wymiarze 2 dni albo 16 godzin z zachowaniem prawa do połowy uposażenia zostało wprowadzone do pragmatyk służbowych Służby Więziennej, Służby Celno- Skarbowej, Straży Marszałkowskiej oraz w ustawie o obronie Ojczyzny.

Funkcjonariuszom pozostałych służb mundurowych, w tym służb MSWiA, takie prawo nie przysługuje.

Z kolei prawo do uposażenia w wysokości 70% za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Ochrony Państwa, Służby Więziennej, Krajowej Administracji Skarbowej, Straży Marszałkowskiej oraz żołnierzom zawodowym. Funkcjonariuszom tych służb przysługuje także prawo do bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Niestety, regulacje te w ogóle nie objęły pragmatyk służbowych funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Ich funkcjonariuszom nie przysługuje zatem ani prawo do czasu wolnego od służby z powodu działania siły wyższej, ani do urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni. Uposażenie za okres urlopu rodzicielskiego dla funkcjonariuszy służb specjalnych przysługuje zaś na starych zasadach tj. w wysokości 60/80%.

Trudno nie odnieść wrażenia, że zróżnicowanie to ma charakter przypadkowy. Rzecznik prosi zatem szefa KPRM o informacje, z jakiego powodu zdecydowano się na takie różnice, a także czy resorty sprawujące nadzór nad poszczególnymi formacjami rozważają, lub przygotowują, zmiany w tym zakresie.

Odpowiedź Stanisława Żaryna, sekretarza stanu w KPRM

W punkcie 17 preambuły do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE, wskazuje się jednoznacznie, że dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich pracowników posiadających umowy o pracę lub będących w innym stosunku pracy, w tym umowy związane z zatrudnieniem lub stosunkami pracy osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, pracowników zatrudnionych na czas określony lub osób zatrudnionych na podstawie umowy z agencją pracy tymczasowej lub pozostających z taką agencją w stosunku pracy (jak przewidziano wcześniej w dyrektywie 2010/18/UE). Biorąc pod uwagę orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące kryteriów ustalania statusu pracownika, to do państw członkowskich UE należy definiowanie umów o pracę i stosunków pracy.

Stosunek służbowy w służbach specjalnych ma jednak swoisty charakter, odróżniający go nie tylko od klasycznego stosunku pracy, ale także od stosunku służbowego funkcjonującego na podstawie przepisów prawa pracy (jak np. w przypadku służby cywilnej).

Przywoływane przez Pana Rzecznika przepisy dyrektywy: art. 6 (prawo do urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni) i art. 7 (czas wolny z powodu działania siły wyższej), dotyczą pracowników. Nie każdy stosunek służbowy jest jednak stosunkiem pracy w rozumieniu prawa pracy. Należy podkreślić, że w polskim systemie prawnym funkcjonują także stosunki służbowe regulowane przez prawo administracyjne, przy czym stosunki służbowe o charakterze administracyjnoprawnym są charakterystyczne m. in. dla służb mundurowych, w tym służb specjalnych. Istotne jest, że wobec tego typu stosunków prawo pracy nie ma bezpośredniego zastosowania. Dana pragmatyka służbowa może oczywiście odsyłać do wybranych przepisów prawa pracy, jednak z samej istoty odrębnego uregulowania stosunku służbowego funkcjonariuszy w ustawie pragmatycznej wynika, że prawo pracy i pragmatyki służbowe nie są tożsamym obszarem regulacji. Zaznaczyć przy tym należy, że w sytuacji odesłania w pragmatyce do przepisów prawa pracy, przepisy te mają wówczas charakter posiłkowy, co nie zmienia istoty stosunku służbowego charakterystycznego dla funkcjonariuszy służb specjalnych.

Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że przedmiotowe przepisy dyrektywy nie mają zastosowania do służb specjalnych, a ich ewentualne uwzględnienie mogłoby zostać dokonane jedynie poprzez bezpośrednie zmiany w poszczególnych pragmatykach służbowych.

Należy dodać, że służby specjalne, zważywszy na posiadane przez nie cechy opisane w poszczególnych pragmatykach służbowych, należy zakwalifikować jako służby mundurowe. Istotnymi składnikami służby w służbach mundurowych, jak podniósł w orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny  są m. in. „pełna dyspozycyjność i zależność od władzy służbowej, wykonywanie zadań w nielimitowanym czasie pracy i trudnych warunkach, związanych nierzadko z bezpośrednim narażeniem życia i zdrowia w czasie udziału w obronie kraju lub gwarantowania bezpieczeństwa obywateli (...)”.

Mając na względzie opisany powyżej charakter stosunku służbowego w służbach specjalnych, wymaganą pełną dyspozycyjność funkcjonariuszy i potencjalną konieczność wykonywania przez nich zadań w nielimitowanym czasie służby, w obecnej sytuacji nie jest zasadne włączanie do ustawowych pragmatyk tych służb dodatkowych przepisów potencjalnie ograniczających możliwość pełnienia tak uwarunkowanej służby.

Jednocześnie informuję, że kwestia zmiany przepisów w pragmatykach służb specjalnych, przyznająca funkcjonariuszom tych służb prawo do uposażenia w wysokości 70% za okres urlopu rodzicielskiego, z uwagi na potencjalne skutki finansowe dla budżetów tych służb, zostanie poddana dalszym, szczegółowym analizom.

WZF.7043.191.2023