Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Marzy się nam, aby w ciągu najbliższych lat Polska stała się drugim po Finlandii państwem Europy, w którym rozwiązano problem bezdomności
• Oczekujemy przyjęcia przez władze obowiązku likwidacji w konkretnym czasie zjawiska bezdomności dzieci, kobiet i matek samodzielnie wychowujących dzieci
• Należałoby m.in. powołać pełnomocnika rządu do koordynowania działań różnych resortów w tym obszarze

Pisze o tym do najwyższych władz Rzecznik Praw Obywatelskich i  jego Komisja Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności. Wystąpienia trafiły do: Prezydenta RP, premiera oraz ministrów - pracy, rozwoju oraz sprawiedliwości,

- Efektywne zmniejszanie obszarów ubóstwa i wsparcie dla osób pozbawionych mieszkania i zmagających się z szeroko rozumianym problemem bezdomności staje się bardzo istotne w okresie epidemii i kryzysów, jakie ona wywołuje, w tym nieuchronnego ubożenia społeczeństwa. To jest czas, kiedy każdy w sposób szczególny potrzebuje bezpiecznego schronienia, jakie zapewnia tylko dom czy mieszkanie – pisze RPO Adam Bodnar.

Tematykę przeciwdziałania bezdomności uczynił on jednym z najistotniejszych priorytetów swej kadencji. Dlatego w  październiku 2015 r. powołał Komisję Ekspertów przy RPO.  Weszli do niej  przedstawiciele organizacji pozarządowych zajmujących się ludźmi bezdomnymi, naukowcy i prawnicy.

Rzecznik i Komisja oczekują, aby obecny rząd, jak i te, które nadejdą po nim, przyjęły na siebie zobowiązanie efektywnej walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym w Polsce.

- Marzy nam się, aby w ciągu najbliższych lat Polska stała się drugim po Finlandii krajem w Europie, w którym problem bezdomności został rozwiązany - dzięki wdrożeniu nowoczesnych inicjatyw i programów łączących wsparcie mieszkaniowe i usługowe takich jak m.in. Najpierw Mieszkanie. Chcemy, aby państwo przyznało, że istnieje realny problem bezdomności dzieci, kobiet i matek samodzielnie wychowujących dzieci. Oczekujemy przyjęcia przez Polskę obowiązku likwidacji tego szczególnie negatywnego zjawiska w konkretnych ramach czasowych – czytamy w wystąpieniach.  

A przeciwdziałanie bezdomności i zapewnienie każdemu schronienia jest nie tylko obowiązkiem władz publicznych wynikającym z Konstytucji i ustawodawstwa krajowego, ale także z aktów prawa międzynarodowego i wiążących Polskę umów i konwencji.

Co się udało?

W kilku kwestiach działania RPO i Komisji Ekspertów mogą zostać uznane za skuteczne.

Udało się np.

• spowodować poszerzenie zawartego w ustawie o pomocy społecznej katalogu placówek dla osób bezdomnych o schronisko z usługami opiekuńczymi,
• doprowadzić do zmiany rozporządzenia MSWiA ws. rejestru wyborców oraz trybu przekazywania przez Polskę innym państwom UE danych w nim zawartych. Umożliwia to osobom stale zamieszkującym na obszarze danej gminy, które z różnych względów nie są w stanie podać stałego adresu zamieszkania, złożenie wniosku i w konsekwencji uzyskanie wpisu do rejestru wyborców;
• przyjąć drobne zmiany w kwestionariuszu osoby bezdomnej stosowanym w ogólnopolskim badaniu liczby osób bezdomnych m.in. poszerzono katalog przyczyn bezdomności, uwzględniając doświadczenie kryzysów psychicznych oraz katalog obszarów potrzebnego wsparcia;
• uchwalić znaczące zmiany do ustawy o ochronie praw lokatorów, które uwzględniają postulaty RPO co do ochrony przed tzw. eksmisją na bruk i zapewniania przez gminy lokali socjalnych.

Rekomendacje RPO i Komisji Ekspertów

1. Powołanie pełnomocnika rządu, którego zadaniem byłoby koordynowanie działań i inicjatyw różnych resortów w obszarze przeciwdziałania bezdomności. Dziś jest to we właściwości wielu resortów, np. administracja publiczna, budownictwo, lokalne planowanie i zagospodarowanie przestrzenne, budżet i finanse publiczne, oświata i wychowanie, praca, sprawiedliwość, zabezpieczenia społeczne czy zdrowie.
2. Podjęcie prac analitycznych i przygotowanie rzetelnej diagnozy zjawiska bezdomności ludzi młodych (do 26 roku życia), a następnie odrębnej dla tej grupy osób doświadczających bezdomności krajowej strategii na rzecz przeciwdziałania temu zjawisku.
3. Pomoc obywatelom polskim doświadczającym bezdomności poza granicami kraju, w szczególności pomoc w powrocie do Polski, w tym wsparcie organizacji pozarządowych, pomagających tej grupie osób i m.in. organizujących takie powroty
4. Wdrożenie krajowego systemu gromadzenia informacji o skali i charakterze zjawiska bezdomności opartego na Europejskiej Typologii Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS.
5. Oparcie przyjmowanych rozwiązań na rzetelnych badaniach, raportach i diagnozach z udziałem osób doświadczających bezdomności w tworzeniu rozwiązań.
6. Zmianę ustawy o pomocy społecznej ws. właściwości organów administracji publicznej, wydających decyzje w przedmiocie przyznania świadczeń z pomocy społecznej według miejsca ostatniego zameldowania.
7. Udzielenie wsparcia osobom wykluczonym mieszkaniowo m.in. poprzez podejmowanie stałych i aktywnych działań państwa w celu stworzenia spójnego systemu zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli, w tym przede wszystkim osób gorzej sytuowanych. Podejmowanie efektywnych działań na rzecz rozwoju budownictwa socjalnego oraz dostępnych cenowo mieszkań na wynajem. Współpraca i wsparcie prawne jak i finansowe dla gmin w pomocy mieszkaniowej członkom wspólnoty samorządowej.
8. Włączenie się organów państwa w działania promujące ideę miejskiej karty praw osoby doświadczającej bezdomności, tworzenie przyjaznego klimatu wobec tej idei i zachęcanie gmin i miast do przyjmowania takiego dokumentu na poziomie lokalnym.
9. Zapewnienie realnej opieki zdrowotnej osobom w kryzysie bezdomności, której często nie mogą otrzymać ze względu na sformalizowane i skomplikowane procedury. Problemem pozostaje też zapewnienie im dostępu do niezbędnych świadczeń zdrowotnych, leków i wyrobów medycznych po opuszczeniu szpitala, w schroniskach i innych placówkach dla osób bezdomnych, w tym świadczeń jednorazowych (iniekcji, zmiany opatrunku, cewnika), jak również realizacja prawa do opieki długoterminowej.

IV.7217.73.2020