Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W systemie pomocy dla osób w kryzysie bezdomności nie ma spójnych działań ukierunkowanych na wzmacnianie aktywności społecznej, wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności życiowej
• RPO zgadza się z taką oceną przedstawioną w marcu 2020 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli 
• A wobec stanu epidemii i przewidywanego kryzysu gospodarczego  dotychczasowe systemy wspierania tych osób mogą się okazać niewystarczające

Dlatego Adam Bodnar poprosił Marlenę Maląg, ministrę rodziny, pracy i polityki społecznej o podjęcie stosownych działań prawodawczych.

Bezdomność jest uznawana za najdotkliwszą formę wykluczenia społecznego. Wiąże się nie tylko z brakiem miejsca zamieszkania, ale prowadzi także do niemożności prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. A osoby dotknięte tym zjawiskiem podlegają społecznej stygmatyzacji.

Przeciwdziałanie zjawisku bezdomności jest wśród priorytetów Rzecznika Praw Obywatelskich. A wobec wprowadzenia stanu epidemii, RPO czuje się zobowiązany przedstawić pani minister postulaty zintensyfikowania aktywności i podjęcia działań na rzecz poprawy funkcjonowania systemu wspierająco-aktywizującego osoby w kryzysie bezdomności.

W sytuacji pandemii i przewidywanego kryzysu gospodarczego i pogarszającej się sytuacji na rynku pracy przeciwdziałanie bezdomności jest niezwykle istotne. Niebagatelne znaczenie - poza działaniami osłonowymi określanymi w tzw. tarczach antykryzysowych - mają również kwestie monitorowania sytuacji grup szczególnie zagrożonych bezdomnością (m.in. osób bezrobotnych, usamodzielnianych wychowanków placówek) i ich adekwatnego wspierania.

Wobec bezterminowego stanu epidemii istniejące dotychczas rozwiązania na rzecz wspierania osób w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, w tym związanych z utratą zatrudnienia, mogą się okazać niewystarczające.

Znaczenie dla oceny tych postulatów ma ocena funkcjonowania systemu wychodzenia z bezdomności przedstawiona przez NIK w  informacji z marca 2020 r. o wynikach kontroli „Działania wspierające i aktywizujące osoby bezdomne.

Analiza ustaleń NIK prowadzi do wniosku, że działania podejmowane przez organy administracji rządowej, samorządowej oraz organizacje pozarządowe nie doprowadziły do stworzenia spójnego i skutecznego systemu, który zapewniałby wsparcie i aktywizację osób w kryzysie bezdomności.

W ocenie NIK wprowadzane od 2016 r. rozwiązania nie funkcjonowały prawidłowo. Kontrola stwierdziła zarówno obiektywne przeszkody utrudniające zgodną z przepisami prawa i skuteczną realizację zadań, jak i nieprzestrzeganie przepisów przez podmioty, którym powierzono obowiązek zapewnienia bezdomnym tymczasowego schronienia.

Wyniki kontroli wskazują przede wszystkim na:

1. niepełne wywiązywanie się przez MRPiPS z ustawowych zadań z uwagi na brak bieżącego monitorowania realizacji programów osłonowych oraz poziomu spełniania standardów przez placówki dla osób bezdomnych, a także nierealizowanie obowiązku analizy skuteczności działań,
2. brak koordynacji i nadzoru Ministerstwa nad realizacją Krajowego Programu Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu 2020 oraz niepowołanie Krajowej Platformy Badawczej, której zadanie miało polegać m.in. na zbieraniu informacji oraz formułowaniu zaleceń dotyczących aktualizacji programu oraz zmian w sposobie jego realizacji,
3. braki w prowadzonych przez wojewodów rejestrach miejsc udzielania tymczasowego schronienia oraz deficyty w przeprowadzaniu kontroli jakości usług świadczonych osobom bezdomnym w placówkach oraz ocenie skuteczności działań pomocowych,
4. brak pełnego zapewnienia przez gminy form tymczasowego schronienia dla osób bezdomnych, nieprawidłowości w realizacji tego zadania poprzez naruszenia zasad kierowania osób bezdomnych do schronisk, nieopracowanie indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności i lokalnych programów osłonowych dla osób bezdomnych oraz brak monitorowania i ewaluacji świadczonych usług.

Rzecznik podziela ocenę NIK, że w systemie pomocy dla osób w kryzysie bezdomności brak jest spójnych działań ukierunkowanych na wzmacnianie aktywności społecznej, wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności życiowej.

Na uwzględnienie zasługują wskazywane przez NIK postulaty nowelizacji ustawy o pomocy społecznej:

1. wprowadzenie do art. 48a terminu na zawarcie kontraktu socjalnego z osobą bezdomną po uprzednim przyjęciu jej do schroniska,
2. określenie zasad współpracy pomiędzy jednostkami pomocy społecznej  i organizacjami prowadzącymi placówki zapewniające tymczasowe schronienie,
3. wprowadzenie obowiązku określania w kontraktach socjalnych terminów ich obowiązywania oraz realizacji poszczególnych zadań, a także ich monitorowania i ewaluacji,
4. doprecyzowanie zapisów dotyczących przeprowadzania analizy skuteczności pomocy dedykowanej osobom w kryzysie bezdomności.

 III.7217.2.2020