Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele nie wiedzą, czy chcąc skorzystać ze zwolnienia podatkowego przy darowiźnie pieniężnej od osób najbliższych, muszą udokumentować ją wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na własny rachunek 
• Fiskus uznaje, że pieniądze nie mogą być przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na konto przez obdarowanego podatnika
• Niektóre sądy dopuszczają zaś, że nie musi to być transfer bezgotówkowy
• Rzecznik Praw Obywatelskich wyraża ubolewanie wobec zbyt rygorystycznego stanowiska organów podatkowych i części sądów administracyjnych
• AKTUALIZACJA: Oceniając regulację dotyczącą warunku udokumentowania darowizny, z jednej strony trzeba mieć na względzie słuszny interes ochrony majątku podatnika, a z drugiej ciążący na ustawodawcy obowiązek zapewnienia szczelności systemu podatkowego - odpowiada resort finansów
• Przyjęte rozwiązanie ma na celu zapobieganie szerzeniu szarej strefy w zakresie unikania opodatkowania w podatku dochodowym
• Kryteria zwolnienia muszą być obiektywne i sprawdzalne. Brak jednoznacznych kryteriów mógłby doprowadzić do wykorzystywania ulgi podatkowej niezgodnie z jej przeznaczeniem.

Marcin Wiącek prosi minister finansów Magdalenę Rzeczkowską o rozważenie doprecyzowania przepisów lub o ujednolicenie wykładni ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnej z korzystnym dla obywateli orzecznictwem sądów.

Do Biura RPO docierają sygnały o wątpliwościach interpretacyjnych co do przepisów nt. zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych z tytułu dokonanej darowizny gotówkowej. Praktyka pokazuje, że regulacja prawna w tym zakresie jest niejasna i stanowi częste źródło sporów podatników z fiskusem.

Na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod następującymi warunkami.

1. podatnik zobowiązany jest zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego,
2. gdy przedmiotem nabycia są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza 9637 zł, należy udokumentować otrzymanie środków pieniężnych dowodem przekazania ich na rachunek płatniczy nabywcy.

Sformułowanie jednego z warunków udokumentowania przekazania środków pieniężnych wzbudza liczne wątpliwości. Chodzi o zwrot: „dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”.

Nie wiadomo bowiem, czy konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na rachunek nabywcy. W sytuacji zaś przekazania środków gotówką powstaje kolejne pytanie, kto powinien dokonać takiej wpłaty pieniędzy, czy może to zrobić sam obdarowany, czy też musi jej dokonać wyłącznie darczyńca?

Za przykład może służyć sprawa podatnika, który otrzymał darowiznę od 94-letniej babci. We wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej wskazał, że została zawarta pisemna umowa darowizny środków w kwocie 20 tys. zł. Znalazł się w niej zapis, że pieniądze zostaną przekazane wnuczkowi w gotówce, który następnie wpłaci je na swój rachunek bankowy. Jednocześnie wyjaśniono, że przekazanie darowizny poprzez przelew środków z konta babci na konto wnuka było niemożliwe. Babcia jako osoba w podeszłym wieku mieszkająca na wsi nie miała konta bankowego i nie posługiwała się bankowością internetową. Pieniądze zgromadziła z emerytury przynoszonej przez listonosza w gotówce, którą trzymała w domu.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że w sprawie nie zostały spełnione warunki uprawniające do zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych. Argumentował, że środki pieniężne nie mogą zostać przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na rachunek przez obdarowanego.

W zbliżonym stanie faktycznym sąd administracyjny stwierdził, że użyty przez ustawodawcę zwrot "udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy" należy rozumieć jako obowiązek wykazania, że doszło do transferu środków pieniężnych z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, przy czym drugorzędne znaczenie ma sposób dokonania tego transferu. Nie musi to być transfer bezgotówkowy, a  dopuszczalna jest także wpłata gotówki przez obdarowanego na własny rachunek.

Zasadniczo sądy zajmują korzystne dla podatników stanowisko, stwierdzając że odmawianie prawa do zwolnienia z podatku przy darowiźnie dla najbliższej rodziny, to przesadny formalizm fiskusa. Przedmiotem wypowiedzi judykatury były też sprawy, w których wpłacającym środki uzyskane tytułem darowizny był sam obdarowany. Wówczas sądy uznawały, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie dają podstawy do twierdzenia, że dla uzyskania zwolnienia podatkowego konieczna jest wpłata kwoty darowizny wyłącznie przez darczyńcę.

Niemniej jednak zdarzają się również niekorzystne rozstrzygnięcia. Np. sąd I instancji stwierdził, że odpowiednim sposobem przekazania darowizny pieniężnej jest przelew lub przekaz pocztowy. Niedopuszczalne jest zatem przekazanie gotówki przez darczyńcę obdarowanemu, a następnie jej wpłacenie na rachunek bankowy.

RPO, stojący na straży praw podatników, wyraża ubolewanie wobec zbyt rygorystycznego stanowiska organów podatkowych i niektórych sądów administracyjnych w tej sprawach zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn. Podkreśla, że zwolnienie to ma wymiar społeczny. Zmierza bowiem do ochrony interesów majątkowych członków najbliższej rodziny. Cel ten niewątpliwie jest spójny z konstytucyjną zasadą ochrony rodziny, ale także i z obowiązkiem państwa uwzględniania w swej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny.

Ponadto przepisy podatkowe powinny być formułowane na tyle precyzyjnie, aby podatnik wiedział w jakich przypadkach ma prawo do skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych z tytułu darowizny. Tego rodzaju sprawy - z uwagi na ich powszechny, życiowy charakter - w zasadzie nie powinny trafiać na wokandę sądów administracyjnych.

W demokratycznym państwie prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, obywatel powinien mieć pewność zarówno co do treści przepisu, jak i sposobu jego jednolitej interpretacji przez organy podatkowe oraz sądy administracyjne. Praktyka pokazuje zaś, że omawiana regulacja stanowi w istocie pułapkę dla obywateli i niestety wciąż generuje liczne spory podatkowe.

Dlatego Marcin Wiącek zwraca się do pani minister o stanowisko. Prosi zwłaszcza o rozważenie podjęcia prac legislacyjnych w celu doprecyzowania przepisów lub też o podjęcie działań zmierzających do ujednolicenia wykładni ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnej z korzystnym dla obywateli orzecznictwem sądów administracyjnych.

Apel RPO Marcina Wiącka o doprecyzowanie przepisów

Darowizny otrzymane od najbliższych są zwolnione z podatku jeśli zostaną spełnione dwa warunki Po pierwsze - obdarowany w odpowiednim terminie poinformuje o niej urząd skarbowy. Po drugie - jeżeli w okresie ostatnich 5 lat otrzymał on od tej samej osoby majątek o wartości przekraczającej 9637 złotych, musi mieć potwierdzenie przelewu na rachunek bankowy lub potwierdzenie przekazu pocztowego. 
Ten drugi warunek sprawia właśnie obywatelom wiele trudności. Nie wiadomo bowiem jak traktować darowizny gotówkowe.  Czy przekazanie pieniędzy możliwe jest wyłącznie przelewem? Czy można przekazać gotówkę, którą obdarowany wpłaci na swoje konto? 

Sądy zwykle zajmują  korzystne dla podatników stanowisko. Stwierdzają, że odmawianie prawa do zwolnienia przy darowiźnie gotówkowej to przesadny formalizm. Zdarzają się też jednak i niekorzystne rozstrzygnięcia. 

Zwolnienie z podatku od darowizny od najbliższych to coś więcej niż reguła podatkowa. Pełni ono również ważną funkcję społeczną. Pozwala bowiem wspierać członków rodziny w trudnych sytuacjach życiowych.

Dlatego zwróciłem się do Minister Finansów o doprecyzowanie przepisów.  Zasady dotyczące możliwości uzyskania zwolnienia z podatku od darowizny od najbliższych nie powinny budzić wątpliwości. Obywatele chcą mieć pewność, że pomagając bliskim, nie wpędzą ich w pułapkę podatkową. 

Państwo powinno chronić rodzinę, oraz uwzględniać jej dobro w prowadzonej polityce społecznej i gospodarczej. Wynika to wprost z Konstytucji.

Odpowiedź Ministerstwa Finansów

Wiceminister finansów Artur Soboń w odpowiedzi ocenia, że przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania dotyczące udokumentowania otrzymania środków pieniężnych przez obdarowanego nie są nadmiernie uciążliwe w stosunku do korzyści osiąganych przez podatników w postaci całkowitego zwolnienia od podatku (bez limitu).

Zwraca przy tym uwagę, że aby skorzystać ze zwolnienia nie ma wymogu posiadania rachunku bankowego przez obdarowanego, a także przez darczyńcę, gdyż otrzymanie środków pieniężnych może być udokumentowane przekazem pocztowym.

W odpowiedzi przedstawiono analizę stanu prawnego i wskazano, że w ocenie Ministra Finansów przepis art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, mimo, że dotyczy materii podatkowej skomplikowanej ze swej istoty, jest czytelny dla podatników. Wszystkie regulacje dotyczące tego zwolnienia zawarte są w jednym artykule. Termin do dokonania zgłoszenia jest odpowiednio długi, a samo zgłoszenie nabytego majątku i udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych na rachunek podatnika nie jest nadmiernie uciążliwe w stosunku do korzyści, jakie otrzymuje nabywca majątku w postaci całkowitego zwolnienia od podatku (bez jakiegokolwiek limitu).

Wskazuje, że z analizy orzecznictwa dotyczącego sposobu dokumentowania darowizny środków pieniężnych, wynika że część składów sędziowskich przy rozstrzyganiu spraw posługuje się wyłącznie wykładnią celowościową, w oderwaniu od wykładni literalnej.

- Sądy zdają się nie dostrzegać, że konstruując zwolnienie podatkowe ustawodawca kierował się złożonym celem: z jednej strony dążył do wprowadzenia prorodzinnego rozwiązania podatkowego, a z drugiej strony określił takie warunki korzystania z tego zwolnienia, które pozwalają na zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i systemu podatkowego – ocenia wiceminister i zauważa, że również NSA w wyrokach wskazywał, iż „kluczowe jest udokumentowanie transferu pieniężnego składnika majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Tylko bowiem w ten sposób zapewni się bezpieczeństwo obrotu, poprzez wyeliminowanie prób dokonania wpłaty na rzecz samego siebie środków niewiadomego pochodzenia i nadania tej czynności pozoru wykonania umowy darowizny”.

Odnosząc się do postulatów RPO Ministerstwo Finansów podkreśla, że oceniając regulację dotyczącą warunku udokumentowania transferu pieniężnego składnika majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, z jednej strony należy mieć na względzie słuszny interes ochrony majątku podatnika, a z drugiej ciążący na ustawodawcy obowiązek zapewnienia szczelności systemu podatkowego.

Przewidziane w opisywanej regulacji zwolnienie podatkowe - bez limitu wartości darowizny, powinno być traktowane w kategoriach wyjątku od konstytucyjnej zasady powszechności i równości opodatkowania. Rozwiązanie takie ma na celu przede wszystkim zapobieganie szerzeniu szarej strefy w zakresie unikania opodatkowania w podatku dochodowym. W ten sposób możliwe jest bowiem zapobieganie potencjalnym nadużyciom, szczególnie w kwestii wprowadzania do obrotu gospodarczego majątku niewiadomego pochodzenia czy pochodzącego z nieujawnionych źródeł.

Kryteria zwolnienia stanowiącego odstępstwo od zasady powszechności opodatkowania muszą być obiektywne i sprawdzalne. Byłoby to trudne do określenia, w przypadku przekazywania pieniędzy w gotówce, tym bardziej, że ustawodawca nie określił limitu zwolnienia. Brak jednoznacznych kryteriów mógłby doprowadzić do wykorzystywania ulgi podatkowej niezgodnie z jej przeznaczeniem.

Wiceminister wskazuje, że konstruując przedmiotowe zwolnienie ustawodawca wyważył cele jakim służy wymóg dokumentowania transferów pieniężnych pomiędzy najbliższymi członkami rodziny. Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy wprowadzającej zwolnienie, ustawodawca uwzględnił zarówno interes podatników (ochronę własności majątku), jak i interes beneficjentów wpływów z podatku od spadków i darowizn (gmin).

Dodaje, że Ministerstwo Finansów analizuje na bieżąco orzecznictwo sądów administracyjnych w celu podejmowania działań służących wprowadzaniu ułatwień dla podatników przy jednoczesnym zapewnieniu szczelności systemu podatkowego i prawidłowej realizacji wpływów budżetowych. Przy wprowadzaniu zwolnień w podatku od spadków i darowizn należy mieć na względzie fakt, że podatek ten jest elementem systemu podatkowego, który ma zapobiegać wykorzystywaniu rozwiązań w nim występujących dla unikania zapłaty innych podatków.

V.511.869.2022