Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Na policję zgłaszano jedynie 5% przestępstw motywowanych nienawiścią wobec Ukraińców, migrantów z państw muzułmańskich i z Afryki Subsaharyjskiej 
• O tym, że rzeczywista skala przestępstw z nienawiści  jest bardzo niedoszacowana, mówił RPO Adam Bodnar podczas obrad  sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych

14 września 2020 r. na  wniosek komismji przedstawił on informację nt. "Badania natury i skali niezgłaszanych przestępstw z nienawiści przeciw członkom wybranych społeczności w Polsce” z 2018 r.

Przedstawiciele MSW i prokuratury mówili, ze w latach 2018-2019 liczba przestępstw z nienawiści wobec grup mniejszościowych spadała.

Według Prokuratury  Krajowej w 2018 r. prowadzono 210 śledztw o czyny motywowane przynależnością ofiary do narodowości żydowskiej, 253 – ukraińskiej, a 73 – romskiej. Do sądów wysłano 100 aktów oskarżenia. W 2019 r. odnotowano zaś 182 śledztwa o czyny motywowane przynależnością do narodowości żydowskiej, 336 – ukraińskiej, a 61 – romskiej. Było 141 aktów oskarżenia.

RPO Adam Bodnar o wynikach badań 

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich we współpracy z Biurem Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie przeprowadziło w I połowie 2018 r. projekt badawczy. Miały pokazać coś, co umyka statystykom – ciemną liczbę przestępstw z nienawiści wobec wybranych społeczności - muzułmańskiej, afrykańskiej i ukraińskiej.

Wyniki badania zaprezentowano podczas seminarium 27 czerwca 2018 r. w siedzibie Biura RPO. Udział w nim wzięli przedstawiciele OBWE, Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Biura UNHCR w Polsce, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prokuratury Krajowej, Policji, Straży Granicznej, samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych.

Badanie przeprowadzono na podstawie innowacyjnej metodologii Respondent Driven Sampling. Polega ona na przeprowadzaniu wywiadów z respondentami, którzy następnie losowo rekrutują kolejne osoby do badania spośród własnych sieci społecznych. Respondenci odtwarzają sieć społeczną badanych populacji, co umożliwia ocenę reprezentatywności badanej próby. Uzyskane w ten sposób dane zostały przeanalizowane za pomocą specjalistycznego oprogramowania dla tego rodzaju badań.

Badanie objęło ponad 600 respondentów, pytanych o doświadczanie przestępstw z nienawiści, mieszczących się w sześciu wskazanych przez badaczy kategoriach (znieważenia, groźby, zniszczenie mienia, naruszenia nietykalności cielesnej, stosowania przemocy i napaści seksualnej). Ustalono, że ponad 18 % Ukraińców, 8 % muzułmanów i aż 43 % osób pochodzących z państw Afryki Subsaharyjskiej doświadczyło w latach 2016–2017 co najmniej jednego przestępstwa motywowanego nienawiścią.

Według szacunków, w przypadku społeczności ukraińskiej, najliczniejszej spośród badanych grup, w latach 2016-2017 mogło dojść do popełnienia w woj. małopolskim nawet do 44 000 czynów noszących znamiona przestępstw z nienawiści. W przypadku migrantów pochodzących z krajów muzułmańskich i migrantów z krajów Afryki Subsaharyjskiej, liczby te, dla samego województwa mazowieckiego, wynoszą ok. 4300 oraz ok. 3000 przestępstw.

Kolejnym etapem badania było porównanie uzyskanych danych z danymi dotyczącymi zgłoszonych przestępstw z nienawiści, gromadzonymi przez MSWiA. Porównywano wyłącznie dane dotyczące liczby przestępstw mieszczących się w wyodrębnionych przez badaczy kategoriach. Jak wynika z badań, w latach 2016 – 2017 w województwie małopolskim prowadzono jedynie 18 postępowań karnych w sprawach o te przestępstwa z nienawiści, w których pokrzywdzonymi byli Ukraińcy (tymczasem oszacowana w badaniach liczba takich przestępstw to 44 tys.). W województwie mazowieckim, w odniesieniu do osób pochodzących z krajów muzułmańskich lub arabskich zarejestrowano 31 postępowań karnych (podczas gdy oszacowana liczba przestępstw to 4300), a dla społeczności pochodzącej z Afryki Subsaharyjskiej - 47 takich postępowań (oszacowana liczba przestępstw – ok. 3000).

Podstawowym problemem, wskazany w badaniu dotyczył tzw. underreportingu czyli niskiej zgłaszalności przestępstw. Z badania wynika, że jedynie 5% przestępstw z nienawiści jest zgłaszanych na policję. Jako powody ofiary wskazywały takie argumenty, jak: „sprawa była błaha”; brak pewności, czy  coś to poradzi; że „załatwiły to same”; że nie ma dowodów lub obawą zastraszania lub zemsty ze strony sprawcy.

Badanie pokazało również, że ofiary zmieniają swoje nawyki życia codziennego. 59% Ukraińców, którzy stali się ofiarami przestępstw z nienawiści, unika rozmawiania w swoim języku w miejscach publicznych. 39% migrantów z krajów muzułmańskich unika ubierania się w sposób kojarzący się z ich religią. 46% ofiar przestępstw z nienawiści wywodzących się z krajów Afryki Subsaharyjskiej próbuje zaś ukrywać kolor skóry, np. nosząc koszule z długimi rękawami nawet latem.

Część ofiar - od 18 do 23%, ofiar - ma symptomy zespołu stresu pourazowego. A średnia dla populacji polskiej wynosi 5%.

Dyskusja w komisji 

Część posłów kwestionowała metodologię tych badań, która – ich zdaniem – mogła prowadzić do oczekiwanych wyników. Takie wątpliwości miał również wiceszef MSWiA Błażej Poboży. Mówił, że liczba respondentów była zbyt mała, nie znamy też zdawanych pytań.

Metodologię badań wyjaśniał naukowiec-statystyk Jacek Mazurczak, który uczestniczył w tym projekcie. Wyjaśnił że wielkość próby była wystarczająca, a każde badanie jest ekstrapolacją. 

Komentując wypowiedzi podczas obrad, Adam Bodnar powiedział, że debata publiczna przekłada się na liczbę przestępstw z nienawiści. Tak było np. w 2015 r. podczas debaty związanej z uchodźcami  - dziś zaś dotyczy to społeczności LGBT. Jednocześnie  Biuro RPO zajęło się  9 sprawami dotyczącymi mowy nienawiści  wobec osób duchownych – podkreślił RPO.

Wyraził też zdziwienie, że MSWiA nie widzi potrzeby uregulowania kwestii mowy nienawiści, co przewidywały rekomendacje organów  międzynarodowych.