Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dziś jest możliwa likwidacja prywatnej szkoły - oparta na niewłaściwych przesłankach lub dokonana niezgodnie z prawem - zanim w takiej sprawie wypowie się sąd 
• Oznacza to szkodę i dla podmiotu prowadzącego szkołę, i dla wszystkich członków społeczności szkolnej 
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje w tej sprawie do ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka 

Chodzi o niejasności, które pojawiły się podczas badania skargi zgłoszonej przez fundację  prowadzącą niepubliczną szkołę podstawową, której uczniowie korzystają z edukacji domowej.

W sprawie tej trwały działania zmierzające do wykreślenia szkoły z Ewidencji Szkół i Placówek Niepublicznych (co oznacza likwidację). W 2022 r. kurator oświaty wniósł do organu ewidencyjnego - wójta gminy - o wykreślenie szkoły z ewidencji. Wójt wydał taką decyzję, nadając jej rygor natychmiastowej wykonalności. Fundacja odwołała się do kuratora, co doprowadziło do wstrzymaniu wykonania, a potem do uchylenia przez kuratora decyzji I instancji i zwrotu sprawy do ponownego rozpoznania. W lipcu 2023 r. wójt ponownie wydał decyzję o wykreśleniu szkoły z ewidencji. Po odwołaniu znów ją uchylono, a sprawa wróciła do ponownego rozpatrzenia.

W sporze kluczowe jest pytanie, czy dla stwierdzenia legalności działań szkoły decydujące znaczenie ma art. 37 ustawy - Prawo oświatowe (edukacja domowa) czy jej art. 14. (kryteria, które muszą być spełnione przez szkołę).

Pierwszy problem to interpretacja art. 14 Prawa oświatowego, zawierającego katalog zadań szkoły publicznej i szkoły niepublicznej, w odniesieniu do tych szkół, w której wszyscy uczniowie realizują obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą (edukacja domowa). Według niego szkołą niepubliczną niebędącą szkołą artystyczną jest szkoła, która m. in. realizuje programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w okresie nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu, stosuje zasady klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych, w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe - kształci w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, zatrudnia nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych, stosuje organizację roku szkolnego ustaloną dla szkół publicznych.

Jeżeli wszyscy uczniowie szkoły korzystają z edukacji domowej, niektóre z wymienionych warunków są niemożliwe do spełnienia lub muszą być odpowiednio dostosowane do odmiennej sytuacji. Jak się okazuje, podejście kuratorów oświaty do szkół wyspecjalizowanych w edukacji domowej jest różne. Niektórzy wykazują zrozumienie dla specyfiki takich szkół, inni oczekują pełnego dostosowania się do obowiązujących przepisów, tak jak w przypadku typowych szkół stacjonarnych.

Jak wskazuje Fundacja we wniosku do RPO, brak jest jakichkolwiek przepisów, które wprowadzają limit uczniów szkoły, w stosunku do których dyrektor szkoły może, po spełnieniu przesłanek z art. 37 Prawa oświatowego, udzielić zezwolenia na spełnianie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki poza szkołą. Nieuzasadnione jest wymaganie od szkoły, aby w statucie miała postanowienia regulujące przesłanki, formy i tryb rozpatrywania wniosku rodziców dziecka o zezwolenie na edukację domową. Fundacja nie zgodziła się także z zarzutami dotyczącymi terminów przeprowadzania egzaminów oraz kwalifikacji nauczycieli. Gdy brak jest uczniów, którzy mają obowiązek uczestnictwa w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie ma podstawy prawnej do formułowania zarzutu o sprzeczności z prawem nieprowadzenia takich zajęć.

Wydaje się, że w związku z rosnącą liczbą szkół specjalizujących się w alternatywnych formach nauczania, konieczne jest przeprowadzenie analizy działań kontrolnych przez kuratorów oświaty oraz rozważenie zmiany przepisów, aby wykluczyć rozbieżności w interpretowaniu i stosowaniu prawa. Precyzyjne przepisy są ważne zarówno dla podmiotów prowadzących szkoły niepubliczne, jak i dla uczniów i uczennic oraz ich rodziców, którzy - jak pokazuje opisany powyżej przykład - są narażeni na ryzyko niespodziewanej likwidacji szkoły.

Kolejna kwestia, która może budzić wątpliwości, jest związana z procedurą wykreślenia szkoły niepublicznej z ewidencji. Kurator oświaty może zwrócić się do organu prowadzącego ewidencję o wykreślenie szkoły po stwierdzeniu, w trybie nadzoru pedagogicznego, że działalność szkoły lub placówki lub organu prowadzącego tę szkołę lub placówkę jest niezgodna z przepisami Prawa oświatowego, ustawy o systemie oświaty, wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych lub statutu. 

W sprawie rozpatrywanej przez RPO kurator oświaty, po rozpatrzeniu pierwszego odwołania Fundacji, wyraził oczekiwanie, że organ I instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy poczyni własne ustalenia i zbierze dowody, czy zalecenia wydane szkole w wyniku kontroli doraźnych zostały wykonane i w jakim zakresie, przeprowadzi szczegółowe ustalenia, co do wniosków/dowodów złożonych przez stronę w toku przeprowadzanego postępowania dowodowego, a także należycie rozpozna i wskaże wszelkie okoliczności przemawiające za określeniem prawidłowej daty wykreślenia szkoły z z ewidencji, w tym interesów uczniów, możliwości organizacyjnych i technicznych w zakończeniu funkcjonowania szkoły, przekazaniu dokumentacji, itp.

W trybie nadzoru pedagogicznego może ocenić działalność szkoły jedynie organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą niepubliczną, tzn. kurator oświaty, a w zakresie nauczania przedmiotów artystycznych w niepublicznych szkołach i placówkach artystycznych - minister ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Organ ewidencyjny w postępowaniu o wykreślenie z ewidencji nie ma takich kompetencji.

Rozstrzygnięcie organów administracji, wydane w trybie art. 169 ust. 1 Prawa oświatowego, podlega zaskarżeniu, a następnie może być także przedmiotem kontroli sądu administracyjnego. W obecnym stanie prawnym może jednak wystąpić sytuacja, że likwidacja szkoły, oparta na niewłaściwych przesłankach lub dokonana niezgodnie z prawem, nastąpi zanim zostanie wydane orzeczenie sądu. Oznacza to powstanie szkody dla podmiotu prowadzącego szkołę, a także dla wszystkich członków społeczności szkolnej. 

Należy również zwrócić uwagę na fakt, że organem, do którego wnosi się odwołanie od decyzji organu j.s.t., jest ten sam organ, który stwierdził wcześniej w trybie nadzoru pedagogicznego określone uchybienia i który skierował wniosek do organu j.s.t. o wykreślenie szkoły.

Jak wskazuje literatura, taki sposób uregulowania tej materii może prowadzić do naruszenia elementarnego zaufania użytkowników szkoły do państwa i stanowionego przezeń prawa. Ponieważ Prawo oświatowe w art. 169 ust. 2 nie przewiduje żadnych ograniczeń ani wymagań co do terminu przymusowej likwidacji szkoły lub placówki (poza wymogiem oznaczenia daty wykreślenia), może się zdarzyć, że uczniowie, słuchacze bądź wychowankowie zostaną „postawieni przed faktem dokonanym" .

RPO pyta Ministra, czy ostrzega potrzebę zmian procedur z art. 169 Prawa oświatowego. Prosi też o stanowisko co do zgodności z prawem funkcjonowania takich szkół, w których wszyscy uczniowie i uczennice korzystają z edukacji domowej.

VII.7037.79.2022