Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Konstytucyjna wolność zgromadzeń publicznych obejmuje także prawo organizowania kontrmanifestacji i publicznego prezentowania poglądów przeciwnych innemu zgromadzeniu w tym samym miejscu i czasie
• Pokojowe manifestowanie poglądów uczestników kontrmanifestacji nie powinno być podstawą interwencji Policji 
• Potwierdził to sąd, uwzględniając zażalenie osoby ze Stowarzyszenia Lotna Brygada Opozycji na jej zatrzymanie 10 czerwca 2022 r. na pl. Piłsudskiego w Warszawie  
• Sąd wskazał, że w jej działaniu brak było znamion jakiegokolwiek przestępstwa lub wykroczenia
• AKTUALIZACJA: Policjanci respektują prawa uczestników zgromadzeń do ich przeprowadzenia i wygłaszania poglądów, a podjęcie czynności służbowych ogranicza się wyłącznie do osób, które swoim zachowaniem naruszają obowiązujący porządek prawny. Jeśli dochodzi do zatrzymania narzędzi służących do popełnienia czynów zabronionych, zabezpieczane są one jako materiał dowodowy – odpowiada KSP
• AKTUALIZACJA2: Do BRPO nadal wpływają wnioski wskazujące na budzące wątpliwości wnioskodawców zachowania policjantów podczas kolejnych zgromadzeń publicznych organizowanych w tym samym miejscu i okolicznościach
• Uczestnicy legalnych zgromadzeń publicznych mają prawo korzystać z urządzeń nagłaśniających i należy odróżnić głoszenie haseł krytycznych od zagłuszania mającego na celu przeszkadzanie - zwraca uwagę RPO w kolejnym piśmie do Komendanta Stołecznego Policji

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk przekazuje uwagi w tej sprawie komendantowi stołecznemu policji nadinsp. Pawłowi Dzierżakowi z prośbą o ich uwzględnienie w trakcie realizacji w przyszłości przysługującej Stowarzyszeniu Lotna Brygada Opozycji konstytucyjnej wolności zgromadzeń.

Do RPO wpłynął wniosek Stowarzyszenia ws. systematycznego ograniczania wolności zgromadzeń publicznych w stosunku do organizowanych przez nie zgromadzeń w niedużej odległości od zgromadzeń cyklicznych, odbywających się 10. dnia każdego miesiąca dla upamiętnienia ofiar katastrofy smoleńskiej. Zgromadzenia wnioskodawców są poprzedzane zawiadomieniem organu gminy zgodnie z Prawem o zgromadzeniach.

Stowarzyszenie wskazuje, że od 2021 r. funkcjonariusze podejmowali wiele działań utrudniających zgłaszane zgromadzenia.  Miało to polegać m. in. na niedopuszczaniu uczestników do planowanego miejsca legalnego zgromadzenia oraz konfiskacie urządzeń nagłaśniających.

Decyzja sądu 

W toku analizy sprawy zapoznano się m. in. z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 7 września 2022 r. Uwzględnił on zażalenie obywatelki na jej zatrzymanie 10 czerwca 2022 r.

W uzasadnieniu sąd wskazał m. in., że "skarżąca udała się do Parku Saskiego celem wzięcia udziału w legalnym, uprzednio zgłoszonym właściwym władzom zgromadzeniu przy Grobie Nieznanego Żołnierza. W bliskiej odległości od miejsca planowanego zgromadzenia, na Placu Piłsudskiego, odbywało się w tym samym czasie zgromadzenie cykliczne. Osoby zamierzające wziąć udział w zgromadzeniu w Parku Saskim, w tym skarżąca, zostali zatrzymani przez funkcjonariuszy Policji i poddani legitymowaniu oraz kontroli bagażu. (...) Policjanci pozwolili odejść uczestnikom planowanego zgromadzenia dopiero po zakończeniu zgromadzenia cyklicznego. (...).

Wskazać w tym miejscu należy, iż skarżąca znalazła się w Parku Saskim celem realizacji przysługującego jej prawa do uczestniczenia w pokojowych zgromadzeniach (art. 57 Konstytucji) i do wyrażania swoich poglądów (art. 54 ust. 1 Konstytucji). Ani skarżąca, ani inni uczestnicy zgromadzenia, nie dopuścili się w związku z tym zgromadzeniem żadnego naruszenia prawa, które uzasadniałoby podejmowanie wobec nich jakichkolwiek czynności przez policjantów. Działania Policji de facto pozbawiły skarżącą i inne osoby możliwości realizowania praw gwarantowanych Konstytucją. Okoliczności sprawy wskazują zresztą, że taki był cel działania Policji. Taki był bowiem skutek otoczenia skarżącej i innych osób oraz pozbawienia ich możliwości swobodnego przemieszczania się. Fakt, iż policjanci wypuścili skarżącą i inne osoby z chwilą zakończenia zgromadzenia cyklicznego, wyraźnie wskazuje na zamiar uniemożliwienia skarżącej udziału w zgromadzeniu w zgłoszonym miejscu i czasie.

W świetle powyższego stwierdzić należy, iż w zachowaniu skarżącej oraz innych uczestników zgromadzenia brak było znamion jakiegokolwiek przestępstwa lub wykroczenia, w związku z czym nie zaistniała w przedmiotowej sprawie ogólna przesłanka dopuszczająca zatrzymanie skarżącej, tj. uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Sama obawa, że skarżąca może zakłócić przebieg zgromadzenia cyklicznego, nie stanowi przesłanki uzasadniającej podejmowanie jakichkolwiek czynności urzędowych wobec niej, zwłaszcza takich skutkujących pozbawieniem jej wolności. Tym samym zatrzymanie skarżącej w dniu 10 czerwca 2022 r. należy uznać za niezasadne".

Argumentacja RPO

W  kontekście powyższego uzasadnienia prawomocnego orzeczenia sądu RPO wskazuje, że chroniona w art. 57 Konstytucji RP wolność zgromadzeń publicznych obejmuje także prawo organizowania kontrmanifestacji i publicznego prezentowania poglądów przeciwnych względem innego zgromadzenia publicznego odbywającego się w tym samym czasie. Wyrażanie poglądów przez uczestników kontrmanifestacji, mające postać pokojowego manifestowania, nie powinno być podstawą podjęcia interwencji wobec jego uczestników przez Policję. 

Należy bowiem pamiętać, że uczestnicy kontrdemonstracji mają prawo wyrażać swoją niezgodę z demonstrantami (wyrok ETPCz w sprawie Platform "Arzte fur das Leben" przeciwko Austrii z 21 czerwca 1988 r., nr 10126/82; zob. również wyrok w sprawie Djavit An przeciwko Turcji z  20 lutego 2003 r., nr 20652/92). Przy podejmowaniu działań w reakcji na zagrożenie Policja musi więc uwzględniać obowiązek ochrony prawa do zgromadzania się obu demonstrujących grup i poszukiwania rozwiązań najmniej restrykcyjnych, umożliwiających co do zasady odbycie obu demonstracji jednocześnie.

A zgromadzenia cykliczne, o których mowa w art. 26a Prawa o zgromadzeniach nie korzystają z innych dodatkowych uprawnień niż pierwszeństwo wyboru miejsca i czasu zgromadzenia. Ochrona tych zgromadzeń nie powinna więc prowadzić do nieproporcjonalnego ograniczania praw uczestników innych legalnych zgromadzeń publicznych.

Wątpliwości budzi podejmowanie działań w stosunku do uczestników zgromadzenia zorganizowanego w pobliżu zgromadzenia cyklicznego i posługującego się urządzeniami nagłaśniającymi na podstawie art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń (zgodnie z nim wykroczenie popełnia, kto "przeszkadza lub usiłuje przeszkodzić w organizowaniu lub w przebiegu niezakazanego zgromadzenia").

Za przeszkadzanie w przebiegu zgromadzenia nie można bowiem uznać samego głośnego wykrzykiwania haseł przeciwnych innemu zgromadzeniu. Rolą służb porządkowych nie jest ocena treści haseł wykrzykiwanych przez uczestników manifestacji, o ile nie stanowią one naruszenia przepisów obowiązującego prawa.

Należy przy tym pamiętać, że konstytucyjnie chroniona wolność słowa (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP) obejmuje również wypowiedzi, które mogą zostać uznane za kontrowersyjne i obraźliwe. Należy również przypomnieć, że w świetle art. 156 ust. 2 Prawo ochrony środowiska dopuszczalne jest używanie urządzeń nagłaśniających podczas legalnych zgromadzeń publicznych - a za takie należy uznać zgromadzenia zgłoszone organowi gminy na podstawie Prawa o zgromadzeniach.

Odpowiedź nadinsp. Pawła Dzierżaka, komendanta stołecznego policji

W odpowiedzi na wystąpienie l.dz. VII.613.3.2023.MM z dnia 9 lutego 2023 r. w sprawie wniosku Stowarzyszenia Lotna Brygada Opozycji, przedstawiam poniższe informacje.

Jednym z ustawowych zadań Policji jest utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrona zdrowia i mienia obywateli. Zadanie to realizowane jest miedzy innymi poprzez reagowanie na zaistniałe przestępstwa i wykroczenia oraz ściganie ich sprawców. Funkcjonariusze Policji są obowiązani podjąć działania służbowe w sytuacji naruszenia porządku prawnego. Obowiązek ten aktualizuje się m.in. w momencie, gdy dochodzi do naruszenia prawa dokonywanego przez uczestników zgromadzenia, czyli gdy uczestnicy zgromadzenia naruszają przepisy ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach albo przepisy umiejscowione w innych aktach prawnych, w tym również ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń. Podkreślić należy, że policjanci w trakcie prowadzonych działań zabezpieczających respektują prawa uczestników zgromadzeń do ich przeprowadzenia i wygłaszania poglądów, a podjęcie czynności służbowych ogranicza się wyłącznie do osób, które swoim zachowaniem naruszają obowiązujący porządek prawny. Ponadto jeśli w trakcie prowadzonych działań służbowych dochodzi do zatrzymania narzędzi służących do popełnienia czynów zabronionych, zabezpieczane są one jako materiał dowodowy do prowadzonych postępowań.

Biorąc pod uwagę powyższe, jeżeli w przekonaniu konkretnych osób, wobec których funkcjonariusze Policji podejmują czynności służbowe doszło do naruszenia ich praw, mogą one skorzystać z instytucji złożenia skargi w trybie administracyjnym lub zawiadomienia o przestępstwie, które niezależnie od Policji zbada Prokuratura. Legalność, zasadność i prawidłowość zatrzymania, po złożeniu zażalenia, podlega z kolei ocenie niezawisłego sądu. Ponadto zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 lutego 2020 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, osoba wobec której funkcjonariusz Policji podjął czynności służbowe jest uprawniona do złożenia do właściwego miejscowo prokuratora zażalenia na sposób przeprowadzenia tych czynności.

Zaznaczyć należy, że po wpłynięciu do Komendy Stołecznej Policji postanowień sądów o uwzględnieniu złożonych zażaleń na zatrzymanie w poszczególnych sprawach, każdorazowo dokonywane są ustalenia dotyczące właściwości przełożonego dyscyplinarnego funkcjonariusza Policji dokonującego danego zatrzymania osoby.

Odnosząc się do opisanego w wystąpieniu Pana Rzecznika przypadku, uprzejmie informuję, że materiały przedmiotowej sprawy, zgodnie z właściwością zostały przekazane Komendantowi Powiatowemu Policji w Białobrzegach - jako właściwemu przełożonemu dyscyplinarnemu policjanta wykonującego czynności z Panią (....). Przekazana sprawa nie była monitorowana przez Komendę Stołeczną Policji pod kątem procedowania i sposobu jej zakończenia.

Dziękując za Pana korespondencję l.dz. VII.613.3.2023.MM z dnia 9 lutego 2023 r. pragnę poinformować, że sformułowane przez Pana uwagi zostaną wykorzystane do dalszego zapewniania wysokiego poziomu realizacji działań realizowanych przez policjantów garnizonu stołecznego Policji.

Ponowne wystąpienie Rzecznika do KSP

Po odpowiedzi Komendanta Stołecznego Policji do Biura RPO wpłynęły kolejne wnioski Stowarzyszenia Lotna Brygada Opozycji wskazujące na budzące wątpliwości wnioskodawców zachowania policjantów podczas kolejnych zgromadzeń publicznych organizowanych tym samym miejscu i okolicznościach.

Wnioskodawcy podnoszą m. in., że wbrew twierdzeniom KSP zatrzymywane przez funkcjonariuszy urządzenia nagłaśniające nie były zabezpieczane jako materiał dowodowy, ale zwracano je uczestnikom zgromadzenia bezpośrednio po jego zakończeniu. Zwracają również uwagę, że w przeszłości sądy i prokuratura dokonywały już oceny analogicznych sytuacji na korzyść uczestników zgromadzeń publicznych organizowanych przez wnioskodawców.

W ponownym wystąpieniu do Komendanta Stołecznego Policji Rzecznik podkreśla, że korzystanie z urządzeń nagłaśniających przez uczestników legalnie zorganizowanego zgromadzenia publicznego w celu manifestowania niezgody z uczestnikami innego zgromadzenia publicznego (również tzw. zgromadzenia cyklicznego) nie powinno być kwalifikowane jako wykroczenie z art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń.

Przedmiotem ochrony art. 52 k.w. jest bowiem wolność zgromadzeń publicznych. Stąd też w takiej sytuacji oba zgromadzenia powinny korzystać z równej ochrony.

Strona podmiotowa wykroczenia sankcjonowanego w art. 52 k.w. polega na umyślności. W ocenie Rzecznika, po pierwsze, uczestnicy zgromadzeń publicznych mają więc prawo korzystać z urządzeń nagłaśniających, a po drugie należy odróżnić głoszenie haseł krytycznych wobec innego zgromadzenia od zagłuszania mającego na celu przeszkadzanie. Rzecznik przypomina też, że wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność poszanowania prawa do kontrmanifestacji.

RPO prosi Komendanta o zajęcie stanowiska odnośnie do przekazanych uwag, a w związku z poinformowaniem, że wcześniejsze uwagi RPO zostaną wykorzystane do dalszego zapewniania wysokiego poziomu realizacji działań realizowanych przez policjantów garnizonu stołecznego Policji - Rzecznik prosi nadinsp. Pawła Dzierżaka o przekazanie informacji jakie konkretnie działania zostały podjęte i czy były one skierowane do funkcjonariuszy zabezpieczających zgromadzenia 10. dnia każdego miesiąca.

VII.613.3.2023