Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Podstawową wadą reformy jest przyjęta zasada rozliczania, w której placówkom płaci się za liczbę usług, a nie za objęcie opieką określonej grupy potrzebujących.
• Poradnie muszą być odpowiedzialne za młodzież na danym obszarze. Powinny współpracować ze środowiskiem lokalnym - zwłaszcza ze szkołami i pomocą społeczną
• Nadal nie ma skutecznych rozwiązań, jak skłonić lekarzy i terapeutów do podejmowania pracy w opiece finansowanej przez NFZ
• Dla psychiatrii najmłodszych istotne znaczenie mają ponadto działania prewencyjne i edukacyjne na co dzień w szkołach

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do premiera Mateusza Morawieckiego.

Problemy zdrowia psychicznego młodych są od lat przedmiotem szczególnego zainteresowania kolejnych Rzeczników. Sytuacja w tym obszarze jest wciąż dramatyczna i wymaga szeregu zmian. Tej problematyce poświęcono ostatnie posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego przy RPO. 

Marcin Wiącek wyraża zadowolenie w związku z rozpoczęciem wdrażania reformy psychiatrii dzieci i młodzieży. Podczas obrad zwrócono uwagę na poniższe jej aspekty, które - z uwagi na ich interdyscyplinarność resortową – RPO przedstawia Prezesowi Rady Ministrów.  Prosi o rozważenie możliwości przekazania tych kwestii właściwym resortom.

Wycena świadczeń

Oprócz kwoty wypłacanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia za świadczone porady i leczenie, która w ocenie specjalistów jest nadal zbyt niska, podstawową wadą reformy psychiatrii dzieci i młodzieży jest przyjęta zasada rozliczania. Placówkom płaci się za liczbę wykonanych usług, a nie za objęcie opieką określonej grupy potrzebujących. Wprowadzenie całkowitego finansowania w drodze ryczałtu na populację - na wzór modelu finansowania, który z powodzeniem jest realizowany w ramach reformy psychiatrii dorosłych - zobowiązywałoby poradnie do wzięcia odpowiedzialności za dostarczenie podstawowej opieki psychologiczno- psychiatrycznej dla określonej populacji młodzieży, bez ryzyka odsyłania pacjentów.

Poradnie muszą bowiem być odpowiedzialne za młodzież mieszkającą na danym obszarze albo uczęszczającą do szkół tam zlokalizowanych. Brak odpowiedzialności za określoną populację dzieci i młodzieży może bowiem spowodować, że poradnie nie będą spełniać swej funkcji, a potrzebująca pomocy młodzież jej nie otrzyma.

Powstająca sieć placówek powinna umożliwiać jej pracownikom współpracę ze środowiskiem lokalnym - zwłaszcza z placówkami oświatowymi oraz pomocą społeczną. Współpraca ze szkołami i poradniami pedagogiczno-psychologicznymi działającymi w ramach resortu oświaty jest bowiem kluczowa z punktu widzenia skutecznej i kompleksowej opieki. 

Tymczasem obecnie, jak wskazują eksperci, zawodzi koordynacja między dostępnymi formami leczenia, wsparciem społecznym i działalnością oświatową, które regulowane są przez odrębne ustawy, resorty, szczeble administracji oraz różne instytucje i organizacje. Nadal bowiem nie wykonano rozporządzenia Rady Ministrów z  8 lutego 2017 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022 - nie uregulowano zasad koordynacji i współpracy.

Współpraca pomiędzy poszczególnymi poziomami referencyjnymi

Harmonijna współpraca wydaje się niezbędna w kontekście realnych zmian, jakie stwarza reforma psychiatrii dzieci i młodzieży. Koordynacja powinna dotyczyć nie tylko ośrodków środowiskowej opieki psychologiczno- psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży (I poziom referencyjny) z poradniami zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży i oddziałem dziennym (II poziom referencyjny), ale również z oddziałami całodobowymi (III poziom referencyjny). Chodzi o to, by zapewnić płynny przepływ informacji między różnymi referencyjnymi poziomami opieki.

Aktualnie koordynacja pomiędzy I i II poziomem referencyjnym odbywa się w bardzo ograniczonym zakresie lub nie ma jej wcale. Pracownicy ośrodków środowiskowej opieki psychologiczno-psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży podejmują działania dla szerokiego spektrum trudności natury psychicznej i nie dysponują wystarczającym wsparciem innych specjalistów. Blokuje to możliwość pomocy i rodzi chęć przerzucania pacjenta pomiędzy różnymi poziomami czy instytucjami. Działania poszczególnych poziomów referencyjnych powinny zatem się uzupełniać, tak aby świadczyć dzieciom, nastolatkom i ich rodzinom pomoc różnymi dostępnymi formami terapeutycznymi - tylko to bowiem daje największą nadzieję na skuteczną pomoc.

Braki specjalistów  w ramach kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia

Ostatnio obserwuje się wzrost zainteresowania specjalizacjami z zakresu opieki psychiatrycznej i psychologicznej dla dzieci i młodzieży. Cieszy pojawienie się nowych specjalizacji, ale nadal nie ma skutecznych rozwiązań, jak skłonić lekarzy, terapeutów do podejmowania pracy w opiece finansowanej przez NFZ. 

Jeżeli takie rozwiązania nie zostaną wypracowane, to niestety podjęte wysiłki na rzecz wzrostu zainteresowania tymi specjalizacjami zostaną zniweczone. Nowo wykształceni specjaliści będą zaś nadal wybierać pracę w sektorze komercyjnym, który ze względu na bariery ekonomiczne nie jest dostępny dla wszystkich pacjentów.

Brak systemowych rozwiązań i adekwatnego wsparcia profilaktyki zdrowia psychicznego młodych ludzi

Dostępność leczenia jest niewątpliwie bardzo ważna. Równie istotne znaczenie mają  działania prewencyjne i edukacyjne prowadzone na co dzień w szkołach, jak również konsekwentne budowanie kultury dbania o dobrostan zdrowotny jako cel sam w sobie. Tymczasem szkoła ciągle jeszcze bagatelizuje problemy zdrowia psychicznego uczniów. Jeśli już ten temat się pojawia, to wyłącznie w kontekście kryzysów. Pomija się zaś całkowicie rolę szkoły, która powinna być miejscem, gdzie profilaktyka zdrowia psychicznego jest kluczowa, a wszyscy czują się w niej bezpiecznie i swobodnie.

Nauczyciele nie zostali wyposażeni w odpowiednią wiedzę, narzędzia i kompetencje, żeby pracować na co dzień tak, aby dbać o dobrostan i reagować w sytuacji kryzysu. Zdaniem ekspertów, kadrze pedagogicznej powinno zapewnić się system szkoleń w zakresie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Wzmocnienie kompetencji merytorycznych nauczycieli z zakresu profilaktyki oraz rozpoznawania problemów psychicznych jest niezbędne, aby mogli konsekwentnie, stale i konkretnie reagować na problemy psychiczne uczniów oraz w odpowiednim momencie szukać wsparcia specjalistów.

Dlatego RPO zwraca się do premiera o pomoc i wsparcie w zapewnieniu dobrej jakości szkoleń dla nauczycieli. Tylko one pozwolą realizować politykę dbania o dobrostan poprzez wdrażanie długofalowych strategii w codziennej pracy szkolnej, w tym strategii monitorowania dobrostanu i problemów uczniów oraz reagowania na nie.

Nadal w wielu szkołach uczniowie nie mają możliwości skorzystania z kompetentnej pomocy psychologiczno- pedagogicznej. Obecność i rzeczywista dostępność szkolnego psychologa to warunek konieczny, by młodzi ludzie, ale także ich rodzice, a nawet nauczyciele, otrzymali wsparcie.

Powiązanie reformy leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży z reformą leczenia dorosłych

Kryzys psychiczny dziecka jest na ogół sprawą rodzinną. Dlatego ważne jest, aby w przypadku kryzysu dziecka objęcie pomocą terapeutyczną czy nawet psychiatryczną dotyczyło też jego rodziców. Często kryzys dziecka jest związany z zaburzonym domem czy zaburzoną szkołą. Dlatego też oba systemy muszą ze sobą ściśle współpracować - dzięki temu świadczona pomoc będzie efektywniejsza. Ponadto, po osiągnięciu dorosłości, pacjent będzie mógł sposób płynny przejść z jednego systemu do drugiego.

Powołanie podmiotu koordynującego reformę opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży 

Zdaniem takiego podmiotu byłoby prowadzenie systemowego, bieżącego nadzoru nad realizacją reformy, realizacja szkoleń dla różnych grup zawodowych zatrudnionych w poradniach, wsparcie merytoryczno- edukacyjne nowo powstałych podmiotów oraz koordynacja i opracowanie nowego standardu diagnostyczno-terapeutycznego. W ocenie ekspertów optymalnym rozwiązaniem w tym zakresie byłoby, aby taki organ był wspólny zarówno dla psychiatrii dzieci i młodzieży, jak i osób dorosłych.

V.7016.73.2022