Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Małoletni cudzoziemiec pod koniec 2021 r. został zawrócony na Białoruś
• Straż Graniczna błędnie uznała, że inny obywatel Syrii jest prawnym opiekunem O.A. - tymczasem był on cudzoziemcem przebywającym na terytorium RP bez opieki
• Gdy wkrótce potem ponownie przedostał się on do Polski, nie tylko go nie zawrócono, ale ustanowiono wobec niego pieczę zastępczą oraz kuratora 
• Rzecznik Praw Obywatelskich składa skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na decyzję o jego m.in. wydaleniu, powołując się na prawo polskie, europejskie i międzynarodowe 

29 grudnia 2021 r. małoletni O. A., wraz z kilkoma innymi cudzoziemcami, został ujęty przez policjantów 60 km od granicy z Białorusią. Jeszcze tego samego dnia Straż Graniczna wydała wobec niech postanowienia o opuszczeniu terytorium RP. Z nieznanych przyczyn małoletni został uznany za podopiecznego innego wydalonego - A.S. 

Mimo że O.A. choruje przewlekle na chorobę neurologiczną, nie został poddany konsultacjom lekarskim. Ze względu na brak tłumacza, nie miał nawet możliwości poinformowania funkcjonariuszy o swej chorobie. Cudzoziemców zmuszono do opuszczenia terytorium Polski.

31 grudnia 2021 r.  O.A. ponownie przedostał się do Polski i zgłosił wniosek o ochronę międzynarodową. Tym razem ustanowiono wobec niego pieczę zastępczą i powołano kuratora.

Skarga RPO

RPO Marcin Wiącek zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego postanowienie Komendanta Placówki Straży Granicznej w B. o opuszczeniu terytorium RP. 

Rzecznik zarzucił temu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy - art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 Kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a także art. 4 Protokołu nr 4 do EKPC. 

Polegało to na niepodjęciu żadnych czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, zwłaszcza czy O.A.  był małoletnim cudzoziemcem przebywającym na terytorium RP bez opieki. W wyniku tego uznano za udowodnione, jakoby O.A. pozostawał pod opieką obywatela Syrii, A.S. - podczas gdy była to dla małoletniego osoba całkowicie obca. Fakt, że obaj cudzoziemcy zostali zatrzymani w tym samym miejscu i czasie był przypadkowy i nie świadczył o sprawowaniu przez A.S. opieki prawnej czy nawet faktycznej nad małoletnim.
 
Według SG do ich zatrzymania doszło niezwłocznie po przekroczeniu granicy, podczas gdy faktycznie zostali oni zatrzymani ok. 60 km od granicy.

Zdaniem SG cudzoziemcy nie wyrazili chęci ubiegania się o udzielenie im ochrony międzynarodowej na terytorium RP. Przeczy temu fakt, że O.A. - po tym jak ponownie przedostał się na terytorium RP 31 grudnia 2021 r. - zgłosił zamiar ubiegania się o taką ochronę. Stosowny wniosek złożył 10 stycznia 2022 r. - po ustanowieniu wobec niego pieczy zastępczej oraz kuratora, 

Ponadto SG nie podjęła żadnych ustaleń co do stanu zdrowia O.A. 

W jego sprawie RPO zarzuca naruszenie także Konwencji ONZ o prawach dziecka – m.in. poprzez niewysłuchanie go oraz niewystąpienie do sądu o wyznaczenie dla niego przedstawiciela dla małoletniego. A sprawą nadrzędną dla tej Konwencji jest jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.

W efekcie doszło do pozbawienia A.S. i O.A. dostępu do dwuinstancyjnego postępowania. Postanowienie SG podlegało bowiem natychmiastowemu wykonaniu, a cudzoziemców  zmuszono do opuszczenia terytorium RP.

W ocenie RPO  wykonanie postanowienia SG stanowiło zagrożenie dla zdrowia i życia O.A., a także naraziło go na nieludzkie lub poniżające traktowanie. 

Stanowiło to ponadto zbiorowe wydalenie cudzoziemca w rozumieniu art. 4 Protokołu nr 4. Doszło też do naruszenia ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP oraz art. 33 ust. 1 Konwencji dotyczącej statusu uchodźców. Dla cudzoziemców znajdujących się w takiej sytuacji Białoruś nie jest i nie była bezpiecznym krajem trzecim.

Innym naruszeniem było niesporządzenie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia oraz niewskazanie podstawy faktycznej wydania. Przyczyniło się to do pozbawienia skarżących prawa do skutecznego środka odwoławczego - nie mogli oni poznać powodów wydania tego postanowienia.

Ponadto cudzoziemcom nie zapewniono dostępu do tłumacza.

RPO wnosi, aby WSA stwierdził nieważność zaskarżonego postanowienia jako wydanego z rażącym naruszeniem prawa -  ewentualnie: o stwierdzenie nieważności postanowienia w części, w jakiej dotyczy ono małoletniego pozostającego bez opieki.

XI.543.249.2021