Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zgodnie z Konstytucją strony mają prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a zasadą jest jawność postępowań sądowych
• Jawność postępowania to gwarancja prawidłowego wymiaru sprawiedliwości. Dlatego decyzja o jej wyłączeniu powinna należeć do rzadkości
• Niemożność zaskarżenia postanowienia sądu o wyłączeniu jawności postępowania  ogranicza prawa stron i godzi w podstawowe prawa konstytucyjne

RPO Marcin Wiącek występuje do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o rozważenie zmiany przepisów.

W działalności Rzecznika Praw Obywatelskich ujawnił się problem braku możliwości zaskarżenia postanowienia sądu o wyłączeniu jawności postepowania. Prowadzi to do naruszenia konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postepowania – czyli prawa strony do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji.

Zasada dwuinstancyjności

Zasadą jest, że prawo to przysługuje każdej ze stron, niezależnie  jaki jest to rodzaj procesu (cywilny, karny, administracyjny) i przed jakim organem się toczy (sąd, organ administracji publicznej). Konstytucja przewiduje, że od tej zasady mogą być odstępstwa, ale muszą być określone w ustawie (Art. 78 Konstytucji).

Wyjątki od zasad konstytucyjnych nie mogą prowadzić do naruszenia innych norm konstytucyjnych. Nie mogą też prowadzić do takiej sytuacji, że ogólna zasada konstytucyjna sama stałaby się wyjątkiem od zasady wprowadzanej w różnych regulacjach ustawowych. Dlatego każde odstępstwo od reguły postępowania dwuinstancyjnego powinno znajdować uzasadnienie w szczególnych okolicznościach, które usprawiedliwiałyby pozbawienie strony prawa do odwołania.

Zasada jawności postępowania

Prawo do sądu przewiduje, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Jawność rozprawy może zostać wyłączona ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny.

Jawność wprowadza kontrolę społeczną nad działalnością sądów. Jest istotną gwarancją prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, zachowania przez sądy zarówno prawnych wymogów postępowania, zachowania niezawisłości i bezstronności, jak też społecznego poczucia sprawiedliwości.

Jawność rozpatrzenia sprawy oznacza, że konstytucyjnym standardem jest możliwość bezpośredniego śledzenia jego przebiegu przez wszystkie osoby zainteresowane a także informowania o nim w środkach społecznego przekazu.

Zasadą w postępowaniu cywilnym jest, że posiedzenia sądowe są jawne. Jednak sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu lub moralności lub jeżeli mogą być ujawnione okoliczności objęte ochroną informacji niejawnych. Takie postanowienie sądu nie podlega zaskarżeniu.

Zdaniem Rzecznika decyzja o wyłączeniu jawności postępowania powinna należeć do rzadkości. Sąd nie ma bowiem pełnej wiedzy o okolicznościach sprawy, a strony mogły nie przedstawić swoich pełnych stanowisk.

Ponadto może zdarzyć się, że przedmiotem postępowania będą objęte szczególnie ważne zagadnienia, cieszące się zainteresowaniem opinii publicznej. W tym wypadku, pozostawienie postanowienia o wyłączeniu jawności postępowania poza katalogiem postanowień podlegających zaskarżeniu ogranicza prawa procesowe stron i godzi w podstawowe prawa zagwarantowane przez Konstytucję.

Z tych względów RPO występuje do Ministra Sprawiedliwości o rozważenie zmiany przepisów.

VII.510.32.2022