Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoba fizyczna i dwie organizacje społeczne domagały się uchylenia programu ochrony powietrza dla województwa mazowieckiego. RPO przystąpił do tych postępowań WSA w Warszawie
• Powodem skarg było przyjęcie niedostatecznych środków, które zdaniem skarżących nie doprowadzą do odpowiedniej jakości powietrza
• 28 stycznia 2022 r. WSA odrzucił skargi. Uznał, że skarżący nie wykazali naruszenia ich indywidualnego interesu prawnego, co jest wymogiem dla skutecznego wniesienia skargi na akt prawa miejscowego
• RPO nie zgadza się z takim stanowiskiem i wnosi skargi kasacyjne  do Naczelnego Sądu Administracyjnego

Wojewódzkie programy ochrony powietrza są najważniejszymi planami działań na rzecz czystego powietrza. Określają, jakie konkretnie działania należy podjąć i w jakich terminach je zrealizować, żeby doprowadzić do osiągnięcia dopuszczalnych poziomów m.in. pyłów zawieszonych w powietrzu. Są przyjmowane w drodze uchwały (stanowiącej akt prawa miejscowego) przez sejmik województwa.

Polskie przepisy proceduralne dopuszczają zaskarżanie tych uchwał do sądu administracyjnego, jednak dla skutecznego wniesienia skargi niezbędne jest – zgodnie z nimi – wykazanie, że uchwała narusza indywidualny interes prawny skarżącego.

Mieszkańcy, których dotyka zanieczyszczenie powietrza i organizacje ekologiczne, od kilku lat podejmują próby zaskarżania do sądów administracyjnych programów ochrony powietrza, które w ich ocenie nie pozwalają na osiągnięcie odpowiedniego stanu powietrza (albo zakładają zbyt mało działań, albo za bardzo rozkładają je w czasie). Próby takie nie były jednak dotychczas skuteczne ze względu na wymóg wykazania przez skarżącego naruszenia jego indywidualnego interesu prawnego. Sądy uznają dotychczas, że zbyt łagodny program ochrony powietrza może naruszać co najwyżej interes faktyczny skarżących i odrzucają wnoszone skargi.

Nie inaczej było w trzech sprawach, do których RPO przystąpił w styczniu 2022 r. 28 stycznia, WSA w Warszawie odrzucił skargi na uchwałę Sejmiku Województwa Mazowieckiego, którą przyjęto program ochrony powietrza dla województwa mazowieckiego. Rzecznik nie zgadza się z wydanymi w sprawie postanowieniami.

W skargach kasacyjnych RPO zwraca uwagę, że WSA pominął przedstawioną przez niego argumentację odnoszącą się do prawa Unii Europejskiej. W szczególności nie uwzględnił tego, że programy ochrony powietrza mają na celu ochronę wynikającego z unijnej dyrektywy CAFE uprawnienia do oddychania powietrzem o odpowiedniej jakości (uprawnienia, które mogą wykonywać także organizacje ekologiczne). To uprawnienie ma charakter normatywny (nie faktyczny) i jego naruszenie przez uchwałę w sprawie programu ochrony powietrza (przyjęcie środków niepozwalających na osiągnięcie odpowiedniej jakości powietrza) uzasadnia dopuszczalność skargi na uchwałę. 

Niezależnie od tego RPO wskazał, że sprawa ze skargi na program ochrony powietrza ma charakter sprawy unijnej (programy stanowią element implementacji unijnej dyrektywy CAFE). W efekcie – jeżeli nawet nie będzie można wprost zastosować krajowych regulacji proceduralnych - nie można odrzucić wniesionych skarg.

Każdy, kto jest uprawniony z przepisów dyrektywy, musi mieć zapewnioną możliwość skutecznego dochodzenia ochrony swojego uprawnienia przed sądem, niezależnie od krajowych przepisów procesowych. Jeżeli nawet WSA uznał, że mógł dopuścić skarg na ogólnych zasadach, to powinien albo dokonać prounijnej wykładni tych przepisów, albo – w ostateczności – odstąpić od ich zastosowania i rozpoznać skargi. 

V.7200.66.2021