Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych w PRL generalnie nie mogą uzyskać ci, którzy prowadzili działalność jako osoby niepełnoletnie
• Państwo powinno doceniać szczególnie wyjątkową postawę takich opozycjonistów
• Zasadne wydaje się zatem ustawowe umożliwienie przyznawania im statusu osoby represjonowanej 
• AKTUALIZACJA: Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej informuje, że nie są w nim prowadzone prace nad rozszerzeniem kręgu podmiotowego osób objętych przepisami ustawy z 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił sprawę minister rodziny i polityki społecznej Marlenie Maląg. 

Do RPO wpłynął wniosek obywatela co do możliwości przyznania statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych - w rozumieniu ustawy z 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych - osobie niepełnoletniej, która między 1 stycznia 1956 r. a 31 lipca 1990 r. prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zagrożoną odpowiedzialnością karną. Nie zostały na nią nałożone sankcje karne (tak jak na osobę dorosłą). Sąd objął ją zaś środkami wychowawczymi, których dolegliwość miała wpływ na jej życie. 

Sytuacja wnioskodawcy wydaje się szczególna z uwagi na fakt, że przyznano mu status działacza opozycji antykomunistycznej w rozumieniu ustawy. Nie stwierdzono jednak ustawowych przesłanek nadania mu statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych. 

Czyny wnioskodawcy, w związku z którymi nałożono na niego środki wychowawcze - zgodnie z art. 273 § 1 i 2 w związku z art. 270 § 1  Kodeksu karnego z 1969 r. - były zagrożone karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności. Gdyby zatem dopuścił się ich po ukończeniu 17. roku życia, mógłby trafić do więzienia. Wtedy spełniałby zaś ustawową przesłankę nadania statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych.

W toku analizy sprawy zapoznano się z odpowiedzią na interpelację ws. ograniczeń wiekowych przy przyznawaniu statusu działacza opozycji antykomunistycznej autorstwa podsekretarza stanu w MRPiPS Marcina Zielenieckiego z 25 kwietnia 2018 r. Wskazał on, że Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie widzi potrzeby zmian prawnych z uwagi na fakt, że osoby, których represje dotknęły przed osiągnięciem pełnoletności mogą otrzymać uprawnienia osoby represjonowanej - jeśli brały udział w wystąpieniu wolnościowym i wskutek działań komunistycznego aparatu represji doznały określonego uszczerbku na zdrowiu lub zostały relegowane ze szkoły. Były bowiem one wówczas ofiarami innych represji niż karne, których dolegliwość została przez ustawodawcę uznana za na tyle znaczną, że ich doznanie powinno skutkować przyznawaniem świadczeń od państwa.

W ocenie RPO państwo powinno doceniać szczególnie wyjątkową postawę, jaką była działalność opozycyjna osób niepełnoletnich. A środki wychowawcze nakładane za czyn objęty odpowiedzialnością karną na osoby nieletnie miały być odpowiednio dolegliwe względem sankcji karnych wobec pełnoletnich.

Dlatego zasadne wydaje się rozszerzenie ustawowych przesłanek nadawania statusu osoby represjonowanej - tak, aby objęły one również osoby znajdujące się w takiej sytuacji, jak wnioskodawca. 

Z punktu widzenia zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) osoby te charakteryzują się tą samą cechą relewantną co osoby, na które nałożono sankcje karne za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce, tj. spotkały je reperkusje ze strony państwa z uwagi na podejmowane działania. 

VII.600.32.2021