Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Możliwość odszkodowania i zadośćuczynienia od państwa za niewątpliwie niesłuszny zarzut lub oskarżenie przewiduje senacki projekt zmiany prawa
• Sejm do dziś nie zaczął prac nad uchwalonym w lutym 2021 r. projektem; nie nadano mu nawet numeru druku sejmowego
• Dotyczy on istotnego problemu społecznego – pisze RPO do Marszałek Sejmu
• Przed postawieniem jednostki w stan oskarżenia organy państwa byłyby zobowiązane zważyć, czy następstwem tego nie będzie odpowiedzialność odszkodowawcza

Prace Senatu nad projektem odpowiedniej zmiany Kodeksu postępowania karnego zainicjował Rzecznik Praw Obywatelskich. Od kilku lat wskazywał  na istotną lukę prawną. 

Z czego wynika konieczność zmian

Dziś obywatel może dochodzić od państwa w trybie karnym odszkodowania czy zadośćuczynienia tylko za niesłuszne zatrzymanie, aresztowanie czy skazanie. Nie ma zaś prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia za oczywiście niesłuszne postawienie zarzutów czy oskarżenie.

Możliwa jest wprawdzie droga cywilna, ale jest ona nieefektywna. Trzeba w niej wykazać bezprawność niesłusznego zarzutu czy oskarżenia - co nie jest łatwe. A niemożność dochodzenia takich roszczeń w postępowaniu karnym jest niezgodna ze standardami konstytucyjnymi.

"Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw” – głosi art. 77 Konstytucji. W ocenie Rzecznika przepis ten daje szeroką podstawę do dochodzenia odszkodowania za taką szkodę.

Dlatego RPO uznawał niemożność dochodzenia na gruncie Kpk roszczeń z tytułu niezasadnych zarzutów lub niesłusznego oskarżenia za niezgodną ze standardami konstytucyjnymi i zasadą demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji).  A jednostka w relacji z władzą nie powinna ponosić na zasadzie ryzyka negatywnych konsekwencji jej niesłusznych lub niezgodnych z prawem działań.

Osoba, której przedstawiono zarzuty lub wobec której wniesiono akt oskarżenia - nawet jeśli nie została pozbawiona wolności - często ponosi dotkliwe straty. Mogą się one wiązać np. z utratą klientów lub zaufania społecznego koniecznego do pełnienia funkcji lub wykonywania zawodu.

11 stycznia 2019 r. RPO wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie inicjatywy legislacyjnej w tej sprawie. Nie doczekał się odpowiedzi ministra. Dlatego 10 lipca 2020 r. wystąpił o to do Senatu.

Projekt taki Senat przyjął 19 lutego 2021 r. Przewiduje on wprowadzenie nowej instytucji - odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego oskarżenia lub przedstawienia zarzutów (druk senacki nr 239). Zakłada także przywrócenie 3-letniego terminu przedawniania roszczeń odszkodowawczych względem Skarbu Państwa wynikających z Kodeksu postępowania karnego. Obecnie, od kwietnia 2016 r., okres ten wynosi rok.

Pismo do Marszałek Sejmu

- Z informacji dostępnej na stronie internetowej Senatu RP wynika, że projekt został  22 marca 2021 r. skierowany do Sejmu, lecz do dziś nie nadano mu numeru druku sejmowego – wskazał Marcin Wiącek marszałek Elżbiecie Witek. Poprosił o informacje co do projektowanego terminu początku prac w Sejmie. 

Proponowane rozwiązanie, oprócz funkcji kompensacyjnej, będzie spełniać także funkcję prewencyjno-wychowawczą. Organy państwa przed postawieniem jednostki w stan oskarżenia będą zobowiązane zważyć, czy ewentualnym następstwem nie będzie konieczność odpowiedzialności odszkodowawczej. 

- Projekt zmian w Kodeksie postępowania karnego dotyczy istotnego problemu społecznego, co czyni zasadnym podjęcie przez Sejm prac nad zawartymi w nim propozycjami – podkreśla RPO. 

II.513.1.2016