Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Możliwość przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia od państwa za niewątpliwie niesłuszny zarzut lub oskarżenie przewiduje senacki projekt zmiany prawa
• Postulował ją Rzecznik Praw Obywatelskich

Projekt odpowiedniej zmiany Kodeksu postępowania karnego Senat przyjął 19 lutego 2021 r. Teraz trafi ona do Sejmu. W przypadku  jej uchwalenia będzie to istotny krok dla wzmocnienia ochrony praw człowieka i obywatela.

Projekt przewiduje wprowadzenie nowej instytucji - odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego oskarżenia lub przedstawienia zarzutów (druk senacki nr 239). Obywatel mógłby zatem dochodzić od państwa w trybie karnym odszkodowania czy zadośćuczynienia już nie tylko za niełuszne zatrzymanie, aresztowanie czy skazanie – jak jest dziś.

RPO wskazywał, że możliwa jest wprawdzie droga cywilna, ale jest ona nieefektywna; trzeba w niej wykazać bezprawność niesłusznego zarzutu czy oskarżenia - co nie jest łatwe. A niemożność dochodzenia takich roszczeń w postępowaniu karnym jest niezgodna ze standardami konstytucyjnymi.

"Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw” – głosi art. 77 Konstytucji.W ocenie Rzecznika przepis ten daje szeroką podstawę do dochodzenia odszkodowania za taką szkodę.

Dlatego Adam Bodnar uznawał niemożność dochodzenia na gruncie Kpk roszczeń z tytułu niezasadnych zarzutów lub niesłusznego oskarżenia za niezgodną ze standardami konstytucyjnymi i zasadą demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji). Według nich każda szkoda wyrządzona przez funkcjonariusza publicznego powinna zostać naprawiona. A jednostka w relacji z władzą nie powinna ponosić na zasadzie ryzyka negatywnych konsekwencji jej niesłusznych lub niezgodnych z prawem działań.

Osoba, której zostały przedstawione zarzuty lub wobec której wniesiono akt oskarżenia, nawet jeśli nie została pozbawiona wolności, często ponosi dotkliwe straty. Mogą się one wiązać np. z utratą klientów lub zaufania społecznego koniecznego do pełnienia funkcji lub wykonywania zawodu.

11 stycznia 2019 r. Rzecznik wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie inicjatywy legislacyjnej w tej sprawie - nie doczekał się odpowiedzi. Dlatego wystąpił do Senatu.

Projekt Senatu zakłada także przywrócenie 3-letniego terminu przedawniania roszczeń odszkodowawczych względem Skarbu Państwa wynikających z Kodeksu postępowania karnego. Obecnie, od kwietnia 2016 r., okres ten wynosi rok.

II.513.1.2016