Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Europejska Konwencja Praw Człowieka jest niekonstytucyjna w zakresie, w jakim jej pojęcie „sądu” odnosi się do Trybunału Konstytucyjnego
• Jest też niekonstytucyjna w zakresie, w jakim umożliwia Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka ocenę legalności wyboru sędziów TK 
• Orzekł tak TK po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego 
• RPO wnosił o umorzenie sprawy z powodu niedopuszczalności  orzeczenia. Wniosek PG zmierza bowiem do wywołania  niepewności prawnej u obywateli, których poziom ochrony obniża  

24 listopada 2021 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok z wniosku Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobry ws. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Sprawę zbadał TK w pięcioosobowym składzie pod przewodnictwem Julii Przyłębskiej.

Co zaskarżył Prokurator Generalny 

Wniosek PG dotyczył kontroli konstytucyjności art. 6 ust. 1 zdanie 1 EKPC (umowy międzynarodowej obowiązującej 47 państw Rady Europy, która jest podstawą działań ETPC). Głosi on: "Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.

Wniosek wiąże się z wydaniem 7 maja 2021 r. przez ETPC wyroku w sprawie Xero Flor w Polsce Sp. z o.o. przeciwko Polsce. ETPC orzekł, że rozstrzygnięcie TK w sprawie tej spółki, wydane z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte w TK, narusza EKPC co do prawa do sądu, a organ z jej udziałem nie spełnia wymogu EKPC "sądu ustanowionego ustawą". 

27 lipca 2021 r. Zbigniew Ziobro wniósł m.in., aby TK uznał art. 6 ust. 1 zdanie 1 EKPC za niezgodny z art. 2, art. 8 ust. 1, art 10 ust. 2, art 173 i art. 175 ust. 1 Konstytucji - w zakresie, w jakim pojęcie "sąd" obejmuje także TK. Zakwestionował też dokonywanie przez ETPC oceny legalności procesu wyboru sędziów TK w celu ustalenia, czy jest on niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą. Według wniosku ETPC nie może zatem badać prawidłowości składu TK. 

Stanowisko PG poparł prezydent RP, a także – częściowo – Sejm.

Stanowisko  RPO

RPO, który przyłączył się do sprawy, przedstawił stanowisko, że:

1.    Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, podlega umorzeniu z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia.
2.    Z ostrożności procesowej, gdyby postępowanie jednak nie zostało umorzone,  Rzecznik wnosi o uznanie, że art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji, we wskazanym przez Prokuratora Generalnego zakresie, nie jest niezgodny z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi.

W ocenie RPO wniosek w sposób niedopuszczalny zmierza do zakwestionowania konstytucyjności konkretnego orzeczenia ETPC. Jest to obejście konstytucyjnych regulacji co do TK, który nie może kontrolować orzeczeń międzynarodowych organów sądowych. Wniosek  sprzeciwia się też międzynarodowym zobowiązaniom Polski (m.in. co do wykonywania ostatecznych wyroków ETPC),  podważa właściwość ETPC i zagraża skuteczności jego orzeczeń. Osłabia tym samym ochronę obywateli polskich, wynikającą z EKPC.

W piśmie procesowym  do TK (w załączniku poniżej) Marcin Wiącek szczegółowo wskazał, dlaczego nie można podzielić poglądu, że sąd konstytucyjny nie jest „sądem” w rozumieniu EKPC i w związku z tym nie musi spełniać wymogów ustanowienia zgodnie z prawem, wskazanych w EKPC i wyjaśnionych w orzecznictwie ETPC. 

RPO argumentował m.in.,że pogląd, iż do postępowania przed TK stosuje się zasady wynikające z prawa do sądu i rzetelnego procesu, był obecny w dotychczasowym orzecznictwie samego Trybunału. Np. w postanowieniu pełnego składu z 22 października 2003 r. (sygn. akt P 21/02), TK uznał, że postępowanie przed nim „podporządkowane jest” zasadom wynikającym z art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 EKPC. Odstąpienie zaś od tego poglądu prawnego wymagałoby rozstrzygnięcia w pełnym składzie. 

Wypowiedzi przedstawicieli RPO na rozprawie 

RPO reprezentowali jego zastępca Maciej Taborowski,  Mirosław Wróblewski, dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego BRPO oraz dr Paweł Filipek z tego zespołu.

- Wniosek PG jest niespójny wewnętrznie i zmierza faktycznie do wywołania  niepewności prawnej u obywateli, których poziom ochrony obniża  - mówił M. Taborowski. My pełnimy rolę „kanarka w kopalni”, przestrzegając przed konsekwencjami. 

M.Wróblewski podkreślał, że Polska jest zobowiązana  do wykonania wyroku ws. Xero Flor - skoro nie odwołała się w tej sprawie do Wielkiej Izby ETPC. W tej sytuacji wniosek TK jest próbą  wykorzystania instrumentalnego TK niezgodnie z Konstytucją. Pod pozorem kontroli konstytucyjności wniosek zmierza do wyeliminowania skutków konkretnego  wyroku ETPC. Sam wniosek ma zaś wady formalne. Ewentualny wyrok TK pozostanie bezskuteczny.

M. Wróblewski przypomniał że polskie prawo nie przewiduje  kontroli orzeczeń międzynarodowych organów sądowych przez sąd konstytucyjny – w przeciwieństwie do innych państw. W tym kontekście przywołał wyrok ETPC, który uznał, że Rosja naruszyła prawa b. szefa „Jukosu” Michaiła Chodorkowskiego, skazanego w 2005 r. na 8 lat kolonii karnej. Po tym sąd konstytucyjny Rosji orzekł, że wyrok ETPC jest sprzeczny z konstytucją Federacji Rosyjskiej i jako taki niewykonalny. – Proszę koncentrować się na istocie sprawy - wtrąciła wtedy Julia Przyłębska.

P. Filipek przedstawił szczegóły prawne stanowiska RPO.

Wyrok TK

- Nie ulega wątpliwości, że TK nie jest sądem w rozumieniu EKPC, choć jest organem władzy sądowniczej -  mówił w uzasadnieniu sędzia sprawozdawca Wojciech Sych.

Podkreślił,że TK nie kwestionuje dorobku orzeczniczego ETPC. Obowiązkiem TK jest zaś "obrona polskiej suwerenności konstytucyjnej"

Dodał, że nie odpowiada prawdzie stanowisko RPO, że TK orzekał już w tej sprawie. Wyraził ubolewanie, że w ten sposób przedstawiciele RPO "zniweczyli edukacyjny walor rozprawy".

Ponadto TK uznał, że ETPC nie ma prawa do kontroli legalności wyboru sędziów TK.

Część postępowania TK umorzył. 

VII.510.75.2021