Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W strefie stanu wyjątkowego zatrzymano ekipę francusko-niemieckiej telewizji Arte
• Po tym, jak dziennikarzy poinstruowano, że są w tej strefie, niezwłocznie podjęli się jej opuszczenia – wtedy ich zatrzymano 
• Działania policji mogą budzić wątpliwości z perspektywy zasady wolności mediów
• Przepisy stanu wyjątkowego wymagają uwzględnienia, ale wszelkie działania ograniczające wolność słowa powinny być podejmowane w duchu zasady proporcjonalności i z poszanowaniem fundamentalnych praw człowieka

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się do lokalnych komendantów Straży Granicznej oraz Policji o wyjaśnienie okoliczności działań wobec dziennikarzy, m.in. co uzasadniało zastosowanie przez policję kajdanek wobec zatrzymanych.

Media poinformowały o zdarzeniu z udziałem dziennikarzy telewizji Arte oraz polskiej dziennikarki 28 września 2021 r. w Babikach. Przygotowywali oni materiał o sytuacji na granicy polsko-białoruskiej. Po dotarciu do Szudziałowa telefonicznie poinformowali o swojej obecności Straż Graniczną; byli w kontakcie z rzecznikiem podlaskiego oddziału SG, z którym mieli mieć wywiad w Białymstoku. Zgodnie z zapewnieniami SG dziennikarze mogli swobodnie kręcić materiały w Szudziałowie i przemieścić się do Sukowicz i Harkowicz. 

Brak zasięgu sieci telefonii komórkowej miał spowodować, że dziennikarze zagubili się na trasie. Nie dostrzegli informacji, że teren objęty jest stanem wyjątkowym. Napotkany patrol zwrócił im uwagę, że wkroczyli w jego strefę i natychmiast powinni ją opuścić, co uczynili. Wyjeżdżając, zostali zatrzymani w Babikach przez Policję. 

Dziennikarze zostali wylegitymowani i przeszukani. Pozbawiono ich sprzętu, dokumentów i telefonów oraz zatrzymano na 24 godziny, nie udzielając jednocześnie informacji o ich sytuacji i przebiegu wypadków. Nie pozwolono także na kontakt z bliskimi i obecność tłumacza. 

Zgodnie z art. 23 pkt 7 i 10 ustawy z  21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, karze grzywny lub aresztu podlega ten kto w czasie stanu wyjątkowego nie opuszcza ustalonego miejsca, obiektu lub obszaru oraz utrwala za pomocą środków technicznych ich wygląd. 

Tymczasem zatrzymani nie mieli świadomości, że przebywają na obszarze objętym stanem wyjątkowym. Było to spowodowane brakiem stosownych informacji i oznaczeń oraz faktem, że zostali na tę trasę skierowani przez pracownika Straży Granicznej. Po tym, jak zostali poinstruowani, że znajdują się w strefie stanu wyjątkowego, niezwłocznie podjęli się jej opuszczenia.

Zgodnie z art. 54 Konstytucji, art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 11 Karty Praw Podstawowych UE każdy ma prawo do wolności wypowiedzi, które obejmuje wolności do otrzymywania i przekazywania informacji bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Przepisy dotyczące stanu wyjątkowego wymagają uwzględnienia, jednakże wszystkie działania ograniczające wolność słowa powinny być podejmowane w duchu zasady proporcjonalności i z poszanowaniem fundamentalnych praw człowieka.

Działania policji mogą budzić wątpliwości z perspektywy zasady wolności mediów wyrażonej w art. 14 Konstytucji. Konfiskata sprzętu elektronicznego niezbędnego do przygotowania materiałów informacyjnych może stanowić naruszenie ochrony tajemnicy dziennikarskiej. Z doniesień medialnych wynika, że skonfiskowany sprzęt został dziennikarzom zwrócony, jednak skopiowano wszystkie znajdujące się na nim materiały, co rozumiane może być w kategoriach ingerencji w tajemnicę dziennikarską. 

Ponadto można mieć  wątpliwości co do  proporcjonalności zastosowania przez policję  wobec zatrzymanych środka przymusu w postaci kajdanek.

Podkreślenia wymaga szczególna rola, jaką pełnią wolne media w demokratycznym państwie prawa. Zapewnienie odpowiednich warunków swobodnej wymiany poglądów i rozpowszechniania informacji dotyczących m.in. polityki, władz publicznych czy wielu innych sfer istotnych dla obywateli jest kluczowe dla kontroli społecznej wobec  władzy publicznej. Stąd też organy władzy powinny zapewniać dziennikarzom możliwość zbierania krytycznych materiałów i powstrzymywać się od wszelkich działań zmierzających do tłumienia krytyki prasowej i wywierania u dziennikarzy "efektu mrożącego".

VII.564.95.2021