Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pan Paweł nie przestrzegał kwarantanny po powrocie do kraju w marcu 2020 r. – za co sąd ukarał go naganą
• Przepisy te wprowadzono jednak wadliwie - tylko na podstawie rozporządzenia rządu, a powinna to była uczynić ustawa 
• Tylko nią można bowiem ograniczyć obywatelom wolność osobistą oraz poruszania się po terytorium RP
• Skoro zatem obowiązek kwarantanny jest niezgodny z Konstytucją, to osoba, która się do niego nie stosowała, nie może być karana

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację do Sądu Najwyższego, wnosząc o uniewinnienie. SN uwzględnia już kasacje RPO w takich sprawach.

Historia sprawy

Pan Paweł został obwiniony o to, że w marcu 2020 r. w Gdańsku nie przestrzegał zasad kwarantanny granicznej. Miał naruszyć przepisy dotyczące nieprzestrzegania nakazów i zakazów przez chorego lub nosiciela choroby zakaźnej, bo  samowolnie opuścił wyznaczone miejsce kwarantanny.

Zarzucono mu wykroczenie z art. 116 § 1 pkt 3 Kodeksu wykroczeń. Wyrokiem nakazowym Sąd Rejonowy w G. we wrześniu  2020 r. ukarał go naganą. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

RPO złożył kasację na korzyść ukaranego. Zarzucił wyrokowi rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 k.w., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy czyn przypisany ukaranemu nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i uniewinnienie obywatela.

Argumentacja RPO

Wykroczenie z art. 116 § 1 pkt 3 k.w. w brzmieniu obowiązującym w czasie czynu i w czasie orzekania popełnia ten, kto wiedząc o tym, że jest nosicielem zarazków choroby określonej w punkcie 1 (czyli gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej) lub podejrzanym o nosicielstwo, nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia. Podmiotem opisanego wyżej wykroczenia mogą być tylko określone kategorie osób, mianowicie nosiciele zarazków chorób zakaźnych oraz podejrzani o nosicielstwo.

Jak wynika z pisma Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w G. pan Paweł nie został objęty nadzorem epidemiologicznym; nie wydano też wobec niego decyzji nakładającej obowiązek kwarantanny bądź izolacji domowej z powodu zakażenia, bądź podejrzenia zakażenia koronawirusem SARS CoV-2. Natomiast widnieje on w Ewidencji Wjazdów do Polski jako osoba, która odbywa kwarantannę po przekroczeniu granicy RP.

W związku z tym, należy rozważyć, czy sam powrót do kraju zza granicy (i objęcie kwarantanną) jest równoznaczne z podejrzeniem o nosicielstwo w rozumieniu u.z.z.z. W ocenie Rzecznika takie stwierdzenie nie jest uprawnione i stanowi niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą zastosowanie art. 116 § 1 pkt 3 k.w. na osoby, wobec których nie tylko nie udowodniono, ale nawet nie uprawdopodobniono w żaden sposób, że miały styczność ze źródłem zakażenia.

Samo przekroczenie przez obwinionego granicy państwowej i objęcie z tego powodu kwarantanną nie czyni osoby podejrzanej o nosicielstwo choroby zakaźnej, wobec której zastosowanie może mieć art. 116 § 1 pkt 3 k.w.

Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 29 czerwca 2021 r. (sygn. akt II KK 255/21). Podkreślił, że takim przypadku rozszerzające intepretowanie normy o charakterze penalnym jest niedopuszczalne, jako niezgodne z wynikającą z Konstytucji RP zasadą nullum crimen sine lege.

Przepis nakładający obowiązek poddania się kwarantannie  narusza prawo do swobodnego poruszania się po terytorium RP, a tym samym ogranicza podstawowe prawa i wolności obywatelskie przewidziane w Konstytucji RP. Z tej przyczyny Sąd Rejonowy powinien był rozważyć zgodność wskazanego przepisu rozporządzenia z Konstytucją RP i delegacją ustawową.

Sąd w sprawie wykroczeniowej obwiązany jest bowiem ocenić, czy zarzucany obwinionemu czyn spełniona wszystkie ustawowe znamiona danego wykroczenia i czy obwiązki nałożone na obywateli, których złamanie karane jest jako wykroczenie, zostały postanowione zgodnie z prawem. Warunkiem formalnym zgodnego z Konstytucją RP ograniczania praw obywateli jest ustanawianie ich tylko w ustawie. Tymczasem obowiązek poddania się kwarantannie w związku z przekroczeniem granicy państwowej został ustanowiony z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, a zatem z naruszeniem art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Ogłaszając stan zagrożenia epidemicznego - w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 46 ust. 2 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - minister właściwy ds. zdrowia nie był bowiem uprawniony do wprowadzenia obowiązku poddania się kwarantannie.

Nie ulega wątpliwości, że obowiązek odbycia kwarantanny przez osoby powracające do kraju z zagranicy został ustanowiony bez podstawy prawnej, co stanowi rażące naruszenie art. 7 Konstytucji. Wymaga on, aby wszelkie działania władz publicznych (w tym działania prawodawcze) były podejmowane na podstawie i w granicach prawa. Obowiązek, jako wprowadzony w drodze aktu podustawowego wydanego z przekroczeniem ustawowego upoważnienia, prowadzi także do naruszenia art. 41 ust. 1 oraz 52 ust. 1 Konstytucji gwarantujących obywatelom wolność osobistą oraz wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z art. 2 pkt 12 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, kwarantanna oznacza odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych. Ustawowe kryterium poddania się kwarantannie wyznacza więc okoliczność, że dana osoba była narażona na zakażenie, a nie okoliczność, że dana osoba przebywała za granicą.

W świetle ustawy wykonywanej przez rozporządzenie obowiązek kwarantanny można zatem legalnie nałożyć aktem podustawowym wyłącznie na osoby, które były narażone na chorobę zakaźną lub pozostawały w styczności ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego.

Jak wskazał SN w wyroku z 29 czerwca 2021 r., rozporządzenie z  20 marca 2020 r., stanowiące podstawę do zdekodowania normy nakazującej obywatelowi poddanie się kwarantannie po przekroczeniu granicy, zostało wydane z naruszeniem art. 52 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 - 5 - i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż nie mogło ono tworzyć podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 116 § 1 pkt 3 k.w. i prowadzić do ukarania na podstawie tego przepisu - bowiem nie da się zrekonstruować normy nakazującej poddanie się kwarantannie z określonych regulacji w sposób nienaruszający standardów konstytucyjnych.

W takiej zaś sytuacji  rozporządzenie w zakresie, w jakim ograniczało prawa i wolności konstytucyjne, nie może być uznane przez sąd za skuteczną i legalną podstawę prawną ograniczenia tych praw i wolności obywateli, a w konsekwencji ukarania obywatela – podkreśla  Stanisław Trociuk, zastępca RPO.

II.511.447.2021