Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pan Robert nie przestrzegał kwarantanny po powrocie z zagranicy w maju 2020 r. - sąd ukarał go za to 200-złotową grzywną
• Odpowiednie przepisy wprowadzono jednak wadliwie - tylko na podstawie rozporządzenia rządu 
• Tymczasem ograniczyć art. 41 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 Konstytucji - gwarantujące obywatelom wolność osobistą i poruszania się po terytorium RP - można wyłącznie ustawą
• A skoro obowiązek kwarantanny jest niezgodny z Konstytucją, to osoba, która się do niego nie stosowała, nie powinna być karana
• Sąd Najwyższy 26 sierpnia 2021 r. uchylił zaskarżony wyrok i uniewinnił obywatela (sygn. akt III KK 264/21)

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację do Sądu Najwyższego, wnosząc o uniewinnienie. SN uwzględnia już kasacje RPO w takich sprawach.

Historia sprawy

Pan Robert został obwiniony o to, że 3 maja 2020 r. w G. nie przestrzegał zasad kwarantanny. Tym samym  naruszył przepisy dotyczące nieprzestrzegania nakazów i zakazów przez chorego lub nosiciela choroby zakaźnej.

Zarzucono mu wykroczenie z art. 116 § 1 k.w. w związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Sąd Rejonowy w G. w październiku 2020 r. ukarał go 200 zł grzywny. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

Na podstawie art. 110 § 1 k.p.w. RPO zaskarżył orzeczenie na korzyść ukaranego. Zarzucił mu rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 k.w., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy czyn przypisany ukaranemu nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia.

Argumentacja RPO

Art. 116 § 1 k.w. w brzmieniu obowiązującym w czasie czynu i  orzekania stanowił: „ Kto, wiedząc o tym, że:

1. jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inną chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,
2. styka się z chorym na chorobę określoną w punkcie 1 lub podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,
3. jest nosicielem zarazków choroby określonej w punkcie 1 lub podejrzanym o nosicielstwo, nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia podlega karze grzywny lub karze nagany.

Czyn w punkcie 3 mogą popełnić tylko określone kategorie osób -   nosiciele zarazków chorób zakaźnych oraz podejrzani o nosicielstwo.

Sąd nie sporządził uzasadnienia wyroku na piśmie. Materiał dowodowy uprawnia jednak do wniosku, że sąd uznał, że obwiniony wiedział o tym, że po powrocie z zagranicy jest poddany kwarantannie.

Należy zatem rozważyć, czy sam powrót do kraju zza granicy (i objęcie kwarantanną) jest równoznaczny z podejrzeniem o nosicielstwo. W ocenie Rzecznika takie stwierdzenie nie jest uprawnione i stanowi niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą  art. 116 § 1 pkt 1 k.w. na osoby, wobec których nie tylko nie udowodniono, ale nawet nie uprawdopodobniono, by miały styczność ze źródłem zakażenia.

Samo przekroczenie granicy i objęcie z tego powodu kwarantanną nie czyni z nikogo osoby podejrzanej o nosicielstwo choroby zakaźnej, wobec której zastosowanie może mieć przepis art. 116 § 1 pkt 1 k.w.

Prawidłowość przypisania obwinionemu zarzuconego mu wykroczenia należy zakwestionować również od strony przedmiotowej. Polega ona na nieprzestrzeganiu nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu chorobom zakaźnym lub o ich zwalczaniu albo nieprzestrzeganiu wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia.

Pan Robert został ukarany za naruszenie nakazu odosobnienia w związku z objęciem go kwarantanną. Z ustaleń policji wynika, że obwiniony był objęty kwarantanną od 1 maja do 14 maja 2020 r., która została nałożona na podstawie rozporządzenia z 19 kwietnia 2020 r. Zgodnie § 2 ust. 2 pkt 2 osoba przekraczająca granicę państwową w celu udania się do swojego miejsca zamieszkania lub pobytu na terytorium RP, jest obowiązana odbyć, po przekroczeniu granicy państwowej, obowiązkową kwarantannę.

Analiza rozporządzenia nie pozostawia wątpliwości, że przepis  nakładający obowiązek kwarantanny narusza prawo do swobodnego poruszania się po terytorium RP. a tym samym ogranicza podstawowe prawa i wolności obywatelskie z Konstytucji.

Z tej przyczyny Sąd Rejonowy powinien był rozważyć zgodność wskazanego zapisu rozporządzenia z Konstytucją i delegacją ustawową. Warunkiem formalnym zgodnego z Konstytucją ograniczania praw obywateli jest ustanawianie ich tylko w ustawie.

Obowiązek kwarantanny osoby powracającej z zagranicy  ustanowiono w drodze aktu podustawowego, co prowadzi do naruszenia art. 41 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 Konstytucji gwarantujących obywatelom wolność osobistą oraz wolność poruszania się po terytorium RP. Ograniczenie tych wolności może bowiem nastąpić wyłącznie w ustawie.

A zgodnie z art. 2 pkt 12 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, kwarantanna oznacza odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych. Ustawowe kryterium poddania się kwarantannie wyznacza więc okoliczność, że dana osoba była narażona na zakażenie, a nie okoliczność, że dana osoba przebywała za granicą

W związku z tym, przyjęcie w § 2 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia, że kryterium obowiązku poddania się kwarantannie jest okoliczność przekroczenia granicy państwowej, stanowi naruszenie przepisów ustawy, a w rezultacie także art. 92 ust. 1 Konstytucji.  Rozporządzenie nie wykonuje bowiem ustawy, lecz ją uzupełnia, wprowadzając unormowania nieznane ustawie.

W efekcie takich regulacji kwarantanną objęto osoby, które nie spełniają ustawowych przesłanek podlegania temu obowiązkowi, w tym ukarany.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z  29 czerwca 2021 r. (sygn. akt II KK 255/21) „ustawowy obowiązek poddania się kwarantannie powstaje (...) na podstawie przepisów u.z.z.z. jedynie w tym - wspomnianym w art. 34 ust. 1 i 2 przypadku - ale już brak ustawowej podstawy, by stosować kwarantannę wobec osoby, tylko na tej podstawie, że przebywała za granicą. (...) Stwierdzić trzeba, że przyjęcie, iż kryterium obowiązku poddania się kwarantannie jest okoliczność przekroczenia granicy państwowej, stanowiło naruszenie przepisów powołanej ustawy, a w rezultacie także art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.”

Skoro zatem obowiązek odbycia kwarantanny po przekroczeniu granicy, ustanowiony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów, jest niezgodny z Konstytucją, to osoba, która nie zastosowała się do tego obowiązku, nie powinna być karana.

Tylko obowiązki ustanowione w aktach normatywnych, które spełniają te standardy, powinny być wiążące dla obywateli w tym sensie, że w przypadku niewykonania takiego obowiązku organy państwa mają pełne prawo podjąć uzasadnione działania zmierzające do wyciągnięcia konsekwencji tego naruszenia, które doprowadzą do pogorszenia sytuacji prawnej obywateli. W przeciwnym razie  jakakolwiek sankcja zastosowana wobec obywatela byłaby niesprawiedliwą reakcją państwa, którego organy same nie przestrzegały reguł prawnych w procesie tworzenia prawa. 

Wyrok SN 

SN uznał kasację za zasadną i to w stopniu oczywistym uzasadniającym jej uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.

W ocneie SN, sąd orzekający powinien był rozważyć zgodność  zapisu rozporządzenia z Konstytucją RP i delegacją ustawową. Jak słusznie podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich, sąd orzekający w sprawie wykroczeniowej obowiązany jest ocenić, czy zarzucany obwinionemu czyn spełnia wszystkie ustawowe znamiona danego wykroczenia i czy obowiązki nałożone na obywateli, których złamanie karane jest jako wykroczenie, zostały postanowione zgodnie z prawem.

Nie ulega wątpliwości, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nąkazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, stanowiące podstawę do zdekodowania normy nakazującej obywatelowi poddanie się kwarantannie po przekroczeniu granicy Rzeczypospolitej Polskiej, zostało wydane z naruszeniem wskazanych powyżej zasad.

Naruszało bowiem regulację art. 52 ust. 1 w;zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż nie mogło ono tworzyć podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 116 § 1 pkt 3 k.w. i prowadzić do ukarania na podstawie tego przepisu. Nie da się bowiem zrekonstruować normy nakazującej poddanie się kwarantannie z określonych regulacji w sposób nienaruszający standardów konstytucyjnych.

Doszło również do wadliwego i naruszającego art. 92 ust. 1 Konstytucji upoważnienia zawartego w art. 46b pkt 12 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, niezawierającego żadnych wytycznych dotyczących treści aktu (por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 13 stycznia 2021 r., LEX nr 3124046). W takiej zaś sytuacji w/w rozporządzenie w zakresie, w jakim ograniczało prawa i wolności konstytucyjne, nie może być uznane przez sąd za skuteczną i legalną podstawę prawną ograniczenia tych praw i wolności obywateli, a w konsekwencji ukarania obywatela.

Reasumując, podnieść należy, że w sprawie niniejszej niewątpliwie doszło do wskazanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich rażącego naruszenia prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 k.w., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie - w sytuacji, gdy czyn przypisany ukaranemu nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia.

II.511.464.2021