Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich zakwestionował we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego zgodność art. 19 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.396) z art. 32 ust. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa nowelizująca kodeks karny, obowiązująca od 1 lipca 2015 r., wprowadza nowy model orzekania kary łącznej. Na tle spraw badanych w Biurze RPO pojawiły się wątpliwości dotyczące stosowania przepisów prawa międzyczasowego w tym zakresie.

W świetle art. 19 ustawy nowelizującej kodeks karny nowe zasady orzekania kary łącznej nie znajdują zastosowania do przypadków, w których wszystkie kary uprawomocniły się przed dniem wyjścia w życie nowelizacji, tj. przed 1 lipca 2015 r. W stosunku do takich stanów faktycznych, zastosowanie powinny znaleźć przepisy k.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji.

W ocenie Rzecznika rozwiązanie to stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Wprowadzone w zaskarżonym przepisie kryterium stosowania ustawy karnej nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

Kwestionowany we wniosku przepis art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej zawiera normę o charakterze szczególnym w stosunku ogólnej regulacji intertemporalnej przewidzianej w art. 4 § 1 k.k. Jedynym kryterium decydującym o tym, które przepisy powinny znaleźć zastosowanie do konkretnego stanu faktycznego jest – w myśl kwestionowanego przepisu – moment uprawomocnienia się kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa.

Tymczasem zgodnie z ogólnymi założeniami prawa karnego cechą istotną dla uzasadnienia stosowania tych samych zasad orzekania kary łącznej powinien być moment popełnienia przestępstwa, nie zaś moment uprawomocnienia się poszczególnych kar jednostkowych lub łącznych. W centrum zainteresowania prawa karnego powinien leżeć bowiem czyn sprawcy będący przestępstwem. Wszelkie konsekwencje prawnokarne tego czynu powinno się ustalać w oparciu o faktyczne i prawne okoliczności jego popełnienia. Tymczasem przepis, którego zgodność z konstytucyjną zasadą równości jest kwestionowana, wprowadza jako kryterium różnicowania przesłankę o charakterze wyłącznie proceduralnym, której spełnienie jest często niezależne od woli zainteresowanego.

Możliwa jest zatem sytuacja, w której w stosunku do osób skazanych za dokonanie takiego samego przestępstwa, w tym samym czasie i w identycznych okolicznościach, zastosowanie mogą znaleźć różne przepisy w zakresie kary łącznej. Wystarczy bowiem przyjąć, że czyny obydwu sprawców miały miejsce przed dniem 1 lipca 2015 r., przy czym kara za przestępstwo w przypadku jednego ze sprawców uprawomocniła się przed 1 lipca 2015 r., w przypadku drugiego zaś – po tej dacie (np. z powodu zaskarżenia wyroku tylko przez jednego ze skazanych). W przypadku pierwszego z nich znowelizowane przepisy o karze łącznej nie będą mogły znaleźć zastosowania tak długo, jak nie zajdzie „potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy”.