Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zróżnicowanie sytuacji skazanych, wobec których stosowano wcześniej karę łączną, oraz tych co do których jej nie stosowano, jest niezgodne z Konstytucją
• Orzekł tak Trybunał Konstytucyjny z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich z listopada 2017 r. dotyczył stwierdzenia niekonstytucyjności art. 86 § 4 Kodeksu karnego. Stanowi on, że jeśli sprawca popełnił kilka przestępstw, za które należy mu wymierzyć karę łączną, lecz niektóre z kar były już wcześniej połączone węzłem kary łącznej, te wcześniejsze kary łączne należy traktować jak kary jednostkowe dla celów określenia granic ostatecznej kary łącznej.

Przepis ten może zatem prowadzić do pogorszenia sytuacji sprawcy, któremu wcześniej połączono niektóre kary karą łączną względem sytuacji, w której do tego by nie doszło. Minimalny wymiar kary łącznej stanowi najwyższa z kar podlegających łączeniu. Ponieważ kara łączna co do zasady jest surowsza, niż każda z kar poszczególnych jednostkowych, dolna granica ostatecznej kary łącznej ulegnie podwyższeniu, jeśli niektóre kary zostały już wcześniej połączone karą łączną.

Ponadto, zgodnie z art. 86 § 1a k.k., jeśli suma kar podlegających łączeniu wynosi przynajmniej 25 lat, a przynajmniej jedna z kar podlegających łączeniu wynosi co najmniej 10 lat pozbawienia wolności, sąd może orzec karę łączną 25 lat pozbawienia wolności. Jeśli, zgodnie z art. 86 § 4 k.k., traktować wcześniej orzeczoną karę łączną jak karę jednostkową, może dojść do sytuacji, w której zaktualizuje się możliwość wymierzenia sprawcy kary 25 lat pozbawienia wolności, nawet jeśli żadna z indywidualnych kar jednostkowych nie miała wymiaru 10 lub więcej lat pozbawienia wolności. Także w tym zakresie sytuacja skazanego jest pogorszona względem sytuacji, w której wcześniej nie wymierzono by mu kar łącznych.

W związku z tym Rzecznik wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 86 § 4 Kodeksu karnego w zakresie, w jakim różnicuje sytuacje osób, wobec których zastosowanie miała już wcześniej instytucja kary łącznej, od osób, co do których ta instytucja zastosowania nie miała - w ten sposób, że umożliwia w stosunku do tej pierwszej kategorii podwyższenie dolnej granicy kary łącznej, a także orzeczenie kary rodzajowo surowszej, tj. kary 25 lat pozbawienia wolności – z art. 32 ust. 1 Konstytucji (określającym konstytucyjną zasadę równości).

18 kwietnia 2019 r. po rozprawie Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt K 14/17) podzielił zastrzeżenia Rzecznika i stwierdził, że art. 86 § 4 k.k. jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W ustnych motywach orzeczenia Trybunał podkreślił, że konsekwencją obowiązywania art. 86 § 4 k.k. jest zróżnicowanie sytuacji osób posiadających taką samą cechę relewantną, tj. skazanych za kilka czynów zabronionych na kary jednostkowe w tym samym wymiarze. Okolicznością mającą wpływ na zróżnicowanie tej sytuacji jest jedynie fakt, czy przed wydaniem ostatecznego wyroku łącznego, wcześniej były im wymierzone kary łączne. W ocenie Trybunału, kryterium takie jest arbitralne i pozostaje bez związku z celem wprowadzenia tego przepisu do porządku prawnego.

Trybunał stwierdził, że gdy poddać zaskarżony przepis testowi konstytucyjności na zgodność z art. 32 ust. 1 Konstytucji, trzeba stwierdzić, że nie spełnia on warunku relewantności i proporcjonalności. Wskazał ponadto, że przepis ten wywołuje także wątpliwości co do jego zgodności z zasadą określoności sankcji karnej wypływającą z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, bowiem sprawca nie jest w stanie apriorycznie przewidzieć w jakich „widełkach” mieścić będzie się wymiar ostatecznie grożącej mu kary łącznej.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie. Wydał je Trybunał w składzie; Stanisław Rymar, Leon Kieres, Małgorzata Pyziak-Szafnicka, Piotr Tuleja i Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.

II.510.595.2017