Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Naczelny Sąd Administracyjny uwzględnił dwie skargi kasacyjne RPO na odrzucenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie jego skarg na uchwały „anty-LGBT”  Rady Gminy Lipinki i Rady Powiatu Tarnowskiego
• Obie te sprawy zwrócono do ponownego rozpoznania przez WSA pod kątem zgodności uchwał z prawem
• Było to pierwsze rozstrzygnięcie NSA w takich sprawach. Badał jednak nie samą zgodność z prawem tych uchwał, ale tylko czy podlegają one kontroli sądu administracyjnego
• RPO podkreśla, że jako akty z zakresu administracji publicznej podlegają takiej kontroli, z czym zgodził się NSA   
• Po rozpoznaniu 9 w sumie skarg Rzecznika na samorządowe uchwały o przeciwdziałaniu „ideologii LGBT” 4 uchwały zostały unieważnione przez wojewódzkie sądy administracyjne

Pod koniec czerwca 2020 r. WSA odrzucił na posiedzeniu dwie pierwsze takie skargi RPO - na uchwały Rady Gminy Lipinki oraz Rady Powiatu Tarnowskiego. W obu sprawach RPO wniósł skargi kasacyjne do NSA z wnioskiem, aby NSA zwrócił je do merytorycznego rozpatrzenia przez WSA.

2 lipca 2021 r. NSA rozstrzygnął tę sprawę na posiedzeniu niejawnym. Nie wezwano na nie nikogo - strony i uczestnicy mieli możliwość przedstawienia pisemnych stanowisk.

NSA podkreślił, że akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej obejmują wszelkie akty tych organów z wyłączeniem tych, które podlegają kognicji innych sądów niż sądy administracyjne, w tym zwłaszcza sądy powszechne.

W ocenie NSA Rzecznik trafnie podkreślił, że stanowisko sądu I instancji prowadzi do niedopuszczalnej sytuacji, w której pewna kategoria spraw zostaje wyłączona spod jakiejkolwiek kontroli sądowej, co pozostaje w sprzeczności z normami konstytucji. Zdaniem NSA zawężanie administracji publicznej do rozstrzygnięć ogólnych i abstrakcyjnych natury normatywnej nie znajduje uzasadnienia ani w przepisach prawa, ani w stanowisku doktryny odnośnie prawnych form działania administracji publicznej.

RPO wobec uchwał samorządów ws. przeciwdziałania „ideologii LGBT”

W części gmin, powiatów, a także w niektórych województwach  samorządowych, obowiązują uchwały o przeciwdziałaniu „ideologii LGBT”.

Stanowczo protestował przeciw nim Rzecznik Praw Obywatelskich. Sprzeciwia się działaniom organów władzy publicznej, nakierowanym na piętnowanie i wykluczanie osób i grup z życia społecznego, a opartym na uprzedzeniach i stereotypach.

A każdy jest chroniony przed dyskryminacją. Każde nierówne traktowanie ze względu na cechy osobiste (jak m.in. płeć, orientacja seksualna) wymaga reakcji niezależnego organu ds. równego traktowania, jakim jest RPO.

Dlatego pod koniec 2019 r. RPO Adam Bodnar skierował do pięciu wojewódzkich sądów administracyjnych skargi na wybrane uchwały rad gmin o przeciwdziałaniu „ideologii LGBT”.  Wniósł o stwierdzenie ich nieważności - wobec sprzeczności z Konstytucją oraz Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. 

Uchwały są też sprzeczne z prawem  europejskim. Naruszają bowiem prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolności wypowiedzi oraz zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Ponadto zniechęcają obywateli UE - którzy np. identyfikują się jako osoby LGBT - do przebywania na terenach, gdzie takie uchwały obowiązują.

4 tego typu uchwały zostały unieważnione:

• wyrok WSA w Gliwicach z 14 lipca 2020 r., sygn. akt III SA/Gl 15/20 (uchwała gm. Istebna),
• wyrok WSA w Warszawie (Radom) z  15 lipca 2020 r., VIII SA/Wa 42/20 (uchwała gm. Klwów),
• wyrok WSA w Lublinie z 6 sierpnia 2020 r., sygn. akt III SA/Lu 7/20 (uchwała gm. Serniki),
• wyrok WSA w Kielcach z 11 września 2020 r., sygn. II SA/Ke 382/20 (uchwała gm. Osiek).

Uwzględniając zarzuty Rzecznika, sądy uznały, że uchwały dotyczyły spraw z zakresu administracji publicznej i zawierały elementy władcze. Uznawały, że ingerują one w prawa i wolności człowieka.

5 skarg RPO sądy administracyjne odrzuciły swymi postanowieniami (Kraków, Lublin, Rzeszów).  Oceniły, że sprawy te nie należą do właściwości sądu, bo uchwały nie dotyczą spraw z zakresu administracji publicznej. Decyzje te zostały zaskarżone do NSA.

Argumenty skarg kasacyjnych

RPO podtrzymał, że uchwały dotyczą spraw z zakresu administracji publicznej, ponieważ zawierają władcze dyspozycje skierowane do samorządowych organów wykonawczych i podległych im jednostek organizacyjnych, np. dyrektorów szkół.

Zaskarżonym orzeczeniom RPO zarzucił naruszenie przepisów postępowania poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie mające istotny wpływ na wynik sprawy. Konsekwencją było odrzucenie skarg ze względu na błędne przyjęcie, że nie dotyczą spraw z zakresu administracji publicznej, a przez to nie należą do właściwości sądu administracyjnego.

Inny argument RPO to błędne założenie sądu, że nie mogło dojść do naruszenia interesu prawnego lub uprawnienia wnoszącego skargę, podczas gdy kwestia ta nie ma wpływu na legitymację skargową Rzecznika Praw Obywatelskich, której podstawą jest wyłącznie konieczność ochrony praw i wolności człowieka i obywatela i który nie ma w związku z tym obowiązku wykazania naruszenia interesu prawnego jednostki bądź interesu społecznego.

Skargi kasacyjne podkreślają, że rozpatrując skargi RPO na inne uchwały „anty-LGBT”, WSA w Gliwicach 14 lipca 2020 r. oraz WSA w Warszawie (wydział zamiejscowy w Radomiu) 15 lipca 2020 r.  unieważniły zaskarżone uchwały.  Uwzględniając wszystkie zarzuty Rzecznika, oba sądy uznały, że akty te dotyczyły spraw z zakresu administracji publicznej i zawierały elementy władcze.

A wnioski WSA w Gliwicach i WSA w Warszawie znajdują zastosowanie również w sprawie tożsamych treściowo uchwał Rady Gminy Lipinki i Rady Powiatu Tarnowskiego.

Potwierdzeniem publicznego charakteru spraw, których dotyczą zaskarżone uchwały, są także działania instytucji Unii Europejskiej. Komisja Europejska, wezwana przez Parlament Europejski, podjęła konkretne środki w celu weryfikacji, czy fundusze UE są wydatkowane zgodnie z horyzontalną zasadą niedyskryminacji w polskich samorządach, które przyjęły uchwały dyskryminujące osoby LGBT. Potem ogłoszono, że sześć polskich miast, które podjęły te uchwały, nie dostanie wsparcia w ramach unijnego partnerstwa (po tym niektóre uchwały zostały wycofane).

W świetle działań Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego zaskarżone uchwały dotyczą kwestii zarządzania funduszami UE, a zarządzanie nimi jest sprawą z zakresu administracji publicznej.

W ocenie Rzecznika nawet w przypadku przyjęcia, że uchwały te nie zawierają elementów władczych, ale stanowią „deklarację ideową”, to i tak są niezgodne z prawem. Zawierają bowiem treści sprzeczne z zasadą niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, a także ograniczają prawa obywatelskie. Stoją więc w sprzeczności z Konstytucją RP oraz prawem UE.

Według RPO nie ma żadnego znaczenia, że uchwały posługują się pojęciem "ideologia LGBT", a nie samoistnym skrótem LGBT. WSA w Gliwicach podkreślał, że termin „ideologia LGBT” de facto odnosi się również do osób LGBT, a tłumaczenie, że LGBT to ideologia a nie ludzie, jest przymykaniem oczu na rzeczywistość.

Tym samym WSA w Gliwicach uznał, że uchwała tożsama z zaskarżonymi ma charakter dyskryminujący osoby nieheteronormatywne i transpłciowe, gdyż wyklucza je ze wspólnoty samorządowej. Na takim stanowisku stanął też w wydanym dzień później wyroku WSA w Warszawie.

(bliższe szczegóły poniżej w załączonych skargach kasacyjnych) 

XI.505.32.2019, XI.505.1.2020