Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Możliwość ubiegania się o tzw. natychmiastowe alimenty przewiduje projekt nowelizacji prawa rodzinnego autorstwa resortu sprawiedliwości
• Jest to zgodne z postulatami Rzecznika Praw Obywatelskich
• RPO popiera też przewidywane przez ten projekt wprowadzenie mediacji w sprawach o rozwody i o separację
• Krytycznie ocenia zaś możliwość zawieszania sprawy rozwodowej więcej niż raz, jeśli sąd widzi szanse na utrzymanie małżeństwa; zdaniem RPO projekt promuje też separację w miejsce rozwodu

Zastępca RPO Stanisław Trociuk przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości uwagi do resortowego projektu nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw.

Ministerstwo zaprezentowało projekt zmian w marcu 2018 r. Jak głosi uzasadnienie projektu, jego celem jest przede wszystkim wzmocnienie ochrony praw dzieci. Służyć ma temu m.in. orzekanie o tzw. alimentach natychmiastowych w trybie uproszczonym (nawet w kilka dni - obecnie sprawy takie trwają miesiącami); wprowadzenie mediacji w sprawach rozwodowych i o separację oraz skuteczne egzekwowanie prawa rodzica, któremu drugi rodzic utrudnia kontakt z dzieckiem.

Projekt wprowadza postępowanie nakazowe alimentacyjne, które byłoby maksymalnie uproszczone - tak by samotni rodzice mogli szybko otrzymywać pieniądze. Według resortu chodzi np. o wyeliminowanie sytuacji, gdy jeden z rodziców oszczędza na dziecku, aby toczyć proces sądowy i płacić adwokatom. Uzyskanie alimentów natychmiastowych nie zamykałoby drogi do domagania się wyższych świadczeń w postępowaniu zwykłym. Wysokość alimentów natychmiastowych byłaby ustalana według jednej uniwersalnej zasady, a kwota przeliczeniowa byłaby zależna m.in. od minimalnego wynagrodzenia netto i współczynnika dzietności.

Co do zasady, próba uproszczenia i przyspieszenia orzekania w sprawach o alimenty pozostaje w zgodzie z postulatami Rzecznika - napisał Stanisław Trociuk o tym zapisie projektu.

Projekt przewiduje, że obowiązek alimentacyjny dotyczący dziecka będzie automatycznie wygasał, gdy skończy ono 25. rok życia (obecnie trzeba o to występować do sądu). Budzi to zasadnicze wątpliwości RPO. Wygaśnięcie z mocy prawa świadczeń alimentacyjnych nie uwzględnia bowiem specyficznej sytuacji osób z niepełnosprawnościami, które – pomimo osiągnięcia pełnoletności czy wieku 25 lat – bardzo często mogą nie osiągnąć zdolności do samodzielnego utrzymania się aż do końca życia. Obecnie rozwiązanie, nieokreślające konkretnego wieku, od którego świadczenia alimentacyjne przestają być należne, a wiążące wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego z uzyskaniem tej możliwości, jest lepsze i nie powinno być zmieniane.

Za krok w dobrym kierunku RPO uznaje wprowadzenie nowego typu postępowania w sprawach rodzinnych - rodzinnego postępowania informacyjnego. Ma ono poprzedzać sprawy o rozwód i separację w rodzinach z dziećmi. Małżonkowie mieliby miesiąc na porozumienie w sprawach dzieci, których dobro jest najważniejsze. Jak podkreśla Stanisław Trociuk, jest to próba upowszechnienia mediacji w tych sprawach, o co od dawna zabiegają środowiska sędziowskie, organizacje pozarządowe oraz RPO.

Ponadto rzecznik pozytywnie ocenia zwolnienie stron od opłat i przejęcie kosztów takiej mediacji przez Skarb Państwa. RPO wcześniej postulował takie zwolnienie, ale otrzymywał odpowiedź, że to zbyt duży wydatek dla budżetu.

Za uzasadnione RPO uznaje wyłączenie stosowania tej formy mediacji w przypadku rodzin, w których pojawił się zarzut przemocy i zachowań przestępczych na szkodę drugiego małżonka czy dziecka. Wątpliwości może budzić jednak obowiązek poddania się temu postępowaniu, gdy toczy się postępowanie w sprawie stosowania przemocy w rodzinie, chociaż nie zostały jeszcze przedstawione zarzuty konkretnej osobie.

Z satysfakcją rzecznik przyjął też uznanie przez resort sprawiedliwości zasadności zdefiniowania opieki (pieczy) naprzemiennej i wprowadzenia jej do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Według RPO warto byłoby też dodać zapis, że podstawową przesłanką uzasadniającą powierzenie rodzicom opieki czy pieczy naprzemiennej jest zawsze dobro dziecka.

Rzecznik ma zaś istotne wątpliwości co projektu zmiany Kodeksu postępowania cywilnego, która umożliwi zawieszanie postępowania rozwodowego więcej niż raz, jeśli tylko sąd dojdzie do wniosku, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego. - W praktyce może to jednak prowadzić do przedłużania postępowań rozwodowych, co nie jest w interesie ani stron, ani ich małoletnich dzieci, a zwiększenie sprawności postępowań jest jednym z celów projektu - napisał Stanisław Trociuk.

Według niego w uzasadnieniu projektu postawiono niepopartą żadnymi danymi ani badaniami tezę, że bardzo często małżonkowie rozwodzą się "pochopnie". W celu eliminacji „pochopnych” rozwodów w projekcie przewidziano właśnie możliwość zawieszania postępowania rozwodowego więcej niż raz.

Zdaniem rzecznika w tym samym celu zaproponowano też usunięcie możliwości zwrotu połowy opłaty sądowej w sprawach o rozwód - jeśli sąd orzekł rozwód na zgodny wniosek stron i bez orzekania o winie. Stanisław Trociuk zaznaczył, że w uzasadnieniu projektu stwierdza się - bez oparcia w statystykach bądź analizach - że perspektywa zwrotu połowy opłaty nie jest dla małżonków bodźcem do szukania porozumienia. Jednocześnie pozostawia się możliwość zwrotu połowy opłaty sądowej od pozwu o separację, co wydaje się nieuzasadnionym promowaniem separacji w miejsce rozwodu - ocenił zastępca RPO.

Pozytywnie ocenia też inne zmiany, jak np. zawiadamianie prokuratora przez sąd rodzinny o każdej sprawie dotyczącej dziecka, którego dobro jest zagrożone oraz regulację dotyczącą wysłuchania dziecka w trybie Kodeksu postępowania cywilnego.  

IV.7021.125.2018