Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rozporządzeniem rządu zakazano nie tylko "organizowania zgromadzeń" – jak wcześniej - ale również samego w nich udziału  
• Budzi to wątpliwości RPO ze względu na konieczność ochrony konstytucyjnie zagwarantowanej wolności zgromadzeń 
• Jej ograniczenie nie mieści się bowiem w kompetencjach Rady Ministrów – można to uczynić tylko ustawą, która nie może jednak naruszać istoty wolności i praw
• Ponadto niezgodnie z Konstytucją zróżnicowano zasady organizowania pogrzebów świeckich oraz religijnych

Z uwagi na konieczność ochrony wolności zgromadzeń (art. 57 Konstytucji) wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudziło rozszerzenie ograniczeń tej wolności, wprowadzone rozporządzeniem Rady Ministrów z 19 marca 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Rozporządzenie głosi: “Do dnia 3 maja 2021 r. zakazuje się organizowania lub udziału  w zgromadzeniach w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. z 2019 r. poz. 631), z wyłączeniem zgromadzeń organizowanych na podstawie zawiadomienia, o którym mowa w art. 7 ust. 1, art. 22 ust. 1, albo decyzji, o której mowa w art. 26b ust. 1 tej ustawy, przy czym:

1) maksymalna liczba uczestników nie może być większa niż 5;

2) odległość pomiędzy zgromadzeniami nie może być mniejsza niż 100 m”.

Zakazano zatem nie tylko "organizowania zgromadzeń", ale również "organizowania lub udziału w zgromadzeniach". Dodatkowo zakazane jest organizowanie lub udział w "imprezach, spotkaniach i zebraniach niezależnie od ich rodzaju”.

Rzecznik ma świadomość znaczenia zakazu zgromadzeń publicznych wobec stanu  epidemii i ochrony zdrowia publicznego. Niemniej ograniczenie wolności zgromadzeń nie mieści się w granicach kompetencji Rady Ministrów. Art. 46 ust. 4 pkt 4 ustawy 08 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ustanawia możliwość wprowadzenia na drodze rozporządzenia „zakazu organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności”, a nie wprowadzenia zakazu uczestniczenia w zgromadzeniach.

Ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie, a nie mogą one naruszać istoty wolności i praw. Nawet wobec wprowadzenia stanu wyjątkowego możliwe jest jedynie ograniczenie  organizacji zgromadzeń, a nie udziału w nich.

RPO wielokrotnie podkreślał, że ograniczenie wolności zgromadzeń publicznych w taki sposób, by w zgromadzeniu mogło uczestniczyć jedynie 5 osób, w praktyce prowadzi do naruszenia istoty tej konstytucyjnej wolności.

Kwestia ta była już wielokrotnie rozstrzygnięta przez sądy. Np. w wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia (sygn. akt V W 1847/20) podkreślono, że „nakładanie ograniczeń w zakresie podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela musi odbywać się na postawie prawidłowo stanowionego prawa, w szczególności zgodnie z podstawowymi zasadami wyrażonymi w Konstytucji,  a zatem wprowadzenie nakazów i zakazów podstawowych praw i wolności obywatelskich może zastąpić tylko w przypadku wprowadzenia jednego z trzech stanów nadzwyczajnych, co dotychczas nie miało miejsca (…) Brak wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, który to stan nadzwyczajny odpowiada obecnej sytuacji związanej z koronawirusem powoduje, że zakazy wyrażone w treści ww. rozporządzenia należy uznać za niekonstytucyjne, a w związku z tym pozbawione podstawy prawnej”.

Ponadto RPO zwraca uwagę na wątpliwości dotyczące różnic we wprowadzonych obostrzeniach prawnych dotyczących organizacji pogrzebów o charakterze religijnym oraz świeckich.

Zgodnie z § 8 rozporządzenia Rady Ministrów do 3 maja 2021 r. zgromadzenia organizowane w ramach działalności kościołów i innych związków wyznaniowych mogą się odbywać, pod warunkiem, że w przypadku, gdy zgromadzenie odbywa się: w budynkach i innych obiektach kultu religijnego, znajduje się w nich, przy zachowaniu odległości nie mniejszej niż 1,5 m, nie więcej uczestników niż 1 osoba na 15 m2 powierzchni, oprócz osób sprawujących kult religijny lub osób dokonujących pochowania, lub osób zatrudnionych przez zakład lub dom pogrzebowy w przypadku pogrzebu, oraz że uczestnicy realizują nakaz zakrywania ust i nosa, o którym mowa w § 25 ust. 1 rozporządzenia, z wyłączeniem osób sprawujących kult religijny.

Przepis ten nie znajduje zastosowania do ceremonii świeckich organizowanych w obiektach należących do władz samorządowych. Z informacji medialnych wynika, że został on dodany do rozporządzenia z inicjatywy Ministerstwa Zdrowia.

Tymczasem rozróżnienie co do zasad organizowania pogrzebów świeckich oraz pochówków religijnych nie znajduje ani racjonalnego, ani prawnego uzasadnienia. Stanowi poważne naruszenie konstytucyjnych zasad równości oraz wolności sumienia i wyznania osób niewierzących, których prawo do godnego pochówku np. osób bliskich zostało ograniczone. Tym samym wprowadzone ograniczenia prowadzą do naruszenia zasad Konstytucji z art. 32 (równość i zakaz dyskryminacji) i 53 (wolność sumienia i wyznania).

Rzecznik rekomenduje niepowielanie takiego niekonstytucyjnego rozróżnienia w ewentualnych kolejnych regulacjach.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego o stanowisko w tych sprawach.

VII.565.14.2021