Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się RPO na słowa doradcy MEiN dr. hab. Pawła Skrzydlewskiego (mówił on o "właściwym wychowaniu kobiet, a mianowicie ugruntowaniem dziewcząt do cnót niewieścich”)
• Utrwalają one stereotypy płci oraz ingerują w konstytucyjne prawa i wolności, zwłaszcza prawo do równego traktowania. A edukacja musi być wolna od jakiekolwiek formy dyskryminacji ze względu na płeć
• Promowanie jednego modelu rodziny i  ról pełnionych przez kobiety i mężczyzn może też godzić w  konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami
• Równość nie może oznaczać zgody na łamanie zasad porządku publicznego, w imię źle pojętego prawa do tejże równości – odpowiada MEiN. Minister jest bowiem zobowiązany do przeciwstawiania się przejawom demoralizacji i obrazy moralności w życiu publicznym
• Celem resortu jest ochrona uczniów przed treściami mogącymi zaburzyć ich harmonijny rozwój, a także zagadnieniami stojącymi w sprzeczności z systemem wartości i oczekiwaniami rodziców

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęły skargi na wypowiedź doradcy ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka. Rzecznik stanowczo sprzeciwia się wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, w tym także takim naruszeniom zasady równego traktowania, które przybierają formę komentarzy opartych na stereotypowym pojmowaniu ról społecznych kobiet i mężczyzn.

Art. 33 Konstytucji głosi: „Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń”.

Zasada równego traktowania i niedyskryminacji kobiet i mężczyzn jest podstawą powszechnego systemu praw człowieka, fundamentalną wartością Unii Europejskiej i Rady Europy, a także doniosłą zasadą konstytucyjną.

Jest obowiązującym standardem także w sferze edukacji - zarówno na gruncie Konstytucji RP (art. 70 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji RP), jak i przepisów Konwencji o prawach dziecka oraz Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW). Tym samym sfera edukacji musi być wolna od jakiekolwiek formy dyskryminacji ze względu na płeć.

Jako sygnatariusz Konwencji CEDAW Polska jest zobowiązana do podjęcia wszelkich stosownych kroków w celu zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet, prowadzących do likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk, opierających się na stereotypach roli mężczyzny i kobiety. Konwencja zobowiązuje Polskę do działąń w celu „wyeliminowania wszelkich stereotypowych koncepcji pozycji mężczyzny i kobiety na wszystkich szczeblach nauczania i we wszystkich rodzajach kształcenia”.

Tymczasem kwestionowane w skargach słowa doradcy ministra o wyraźnym ukierunkowaniu ideowym promują określony model życia społecznego i rodzinnego. Wyrażają też negatywną ocenę kobiet, które tegoż nie realizuj. Utrwalają istniejące stereotypy płci. Stanowią jednocześnie nadmierną ingerencję w konstytucyjnie chronioną sferę praw i wolności jednostki, w szczególności – jej prawa do równego traktowania.

A wszystkie osoby uprawnione do decyzji i działań w sferze oświaty i wychowania powinny działać z poszanowaniem konstytucyjnych wartości i zasad.

Słowa te podają także w wątpliwość zapewnienia min. Czarnka dla RPO z 30 marca 2021 r. o kształtowaniu polityki edukacyjnej i systemu oświaty w oparciu o szacunek i równość. Wątpliwości te nasilają się, gdy uwzględni się brak wskazań na powyższe wartości w Podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022.

Ujęcie w nich jako priorytetu „wspomagania przez szkołę wychowawczej roli rodziny” w kontekście takich wypowiedzi budzi uzasadnione obawy, czy treści, jakie mają być przekazywane w szkołach, będą zgodne ze standardami ochrony praw człowieka, leżącymi, zgodnie z odpowiedzią ministra z 30 marca 2021 r., u podstaw polityki oświatowej.

Ponadto promowanie wyraźnie określonego jednego modelu rodziny i ról, pełnionych w niej przez kobiety i mężczyzn, może godzić w art. 48 Konstytucji RP, który stanowi o prawie rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

Na obowiązek poszanowania tego prawa należy patrzeć przez pryzmat zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W ocenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, art. 2 Protokołu nr 1 do EKPC nakazuje państwu-stronie, a więc i Polsce, poszanowanie przekonań rodziców w całym programie nauczania. Wymaga także, by informacje objęte programem nauczania były przekazywane w sposób obiektywny, krytyczny i pluralistyczny.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk poprosił min. Czarnka o ustosunkowanie się do tych uwag.

Odpowiedź sekretarza stanu w MEiN Dariusza Piontkowskiego

Odpowiadając na pismo z 21 lipca 2021 r. w sprawie skarg jakie wpłynęły do Pana Rzecznika na wypowiedź doradcy Ministra Edukacji i Nauki, dr. hab. Pawła Skrzydlewskiego, przedstawiam poniższe stanowisko.

Celem działań resortu edukacji i nauki jest ochrona uczniów przed treściami mogącymi zaburzyć ich harmonijny rozwój, a także zagadnieniami stojącymi w sprzeczności z systemem wartości i oczekiwaniami rodziców w tym zakresie.

Minister Edukacji i Nauki dba o przestrzeganie prawa, a w szczególności wyraża troskę o zapewnienie równego traktowania obywateli i zapobieganie dyskryminacji. W trosce o dobro społeczne, a zwłaszcza właściwe wychowanie dzieci i młodzieży, Minister Edukacji i Nauki oraz wszystkie szkoły i placówki przestrzegają art. 48 Konstytucji RP określającego, że to rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Szkoła wspomaga wychowawczą rolę rodziny, a wychowanie realizowane jest m.in. przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

Wszyscy jesteśmy równi wobec prawa i w godności człowieka. Źle pojęte rozumienie tych pojęć i wypaczanie ich pierwotnego znaczenia niesie za sobą niebezpieczeństwo bezprawia i właśnie dyskryminacji. Równość nie może oznaczać zgody na łamanie zasad porządku publicznego, w imię źle pojętego prawa do tejże równości. A wolność indywidualna powinna prowadzić przynajmniej do refleksji, gdy napotyka lub przekracza wolność drugiego człowieka.

W trosce o dobro społeczne, a zwłaszcza właściwe wychowanie dzieci i młodzieży, Minister Edukacji i Nauki jest zobowiązany do przeciwstawiania się przejawom demoralizacji i obrazy moralności w życiu publicznym.

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji RP, a także wskazaniami zapisanymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Obowiązkiem szkoły jest zapewnienie każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, przygotowanie go do wypełniania obowiązków obywatelskich w  oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i  wolności, zgodnie z preambułą ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe.

Odpowiednio do wyznaczonych ustawą założeń, w podstawach programowych ustalone zostały cele kształcenia i treści nauczania, które odnoszą się wprost do  praw człowieka, poszanowania godności człowieka, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Kwestie dotyczące równości wobec prawa kobiet i mężczyzn, rozwiązywania konfliktów w relacjach międzyludzkich, szczególnie mocno zaznaczone są w treściach programowych zajęć wychowanie do życia w rodzinie. Wymagania tego przedmiotu kładą nacisk m.in. na kształtowanie umiejętności przyjmowania integralnej wizji osoby, wyboru i  urzeczywistniania wartości służących osobowemu rozwojowi, podejmowania wysiłku samowychowawczego, rozwiązywania problemów, obrony własnej intymności oraz poszanowania ciała innej osoby, profilaktyki i przeciwdziałania zagrożeniom. Także dla podkreślenia wartości upowszechnianych w ramach tych zajęć, Minister Edukacji i Nauki w Podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022 zalecił m.in.:

• Wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, m.in. przez właściwą organizację zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie oraz realizację zadań programu wychowawczo-profilaktycznego.
• Wychowanie do wrażliwości na prawdę i dobro. Kształtowanie właściwych postaw szlachetności, zaangażowania społecznego i dbałości o zdrowie.

Zadaniem Ministra Edukacji i Nauki jest zapewnienie w ramach systemu oświaty m.in. wychowania rozumianego jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i  społecznej, wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

Przestrzeganie praw dziecka, ucznia i każdego człowieka oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach podlega w szczególności nadzorowi pedagogicznemu, sprawowanemu przez dyrektorów szkół i kuratorów oświaty.

XI.800.2.2021