Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zwolnienie z pracy statutowych przedstawicieli związku zawodowego może powodować  czasowy paraliż działalności danego związku
• Takie ograniczenie wolności związkowej budzi poważne wątpliwości 
• Warto zatem doprecyzować przepisy i wyraźnie określić status działaczy związków zawodowych w przypadku wypowiedzenia im stosunku pracy

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwraca się w tej sprawie do przewodniczącej sejmowej komisji polityki społecznej i rodziny Urszuli Ruseckiej.

Niezależny Związek Zawodowy Pracowników mBank S.A. wystąpił do RPO o pomoc w sprawie przepisu, że osoby bezrobotne zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków (art. 2 ust. 4 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych).

Może on budzić wątpliwości interpretacyjne w razie sporów między pracodawcami a przedstawicielami związków zawodowych. To istotne zagrożenie dla skutecznej realizacji wolności zrzeszania się w związkach zawodowych (art. 59 ust. 1 Konstytucji RP).

Szczególny problem stanowią przepisy określające podmiotowe kryteria prawa do wstępowania do związków zawodowych w przypadku zwolnienia pracownika. Literalna ich wykładnia - poprzez odwołanie przy definiowaniu pojęcia osoby bezrobotnej do art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - może prowadzić do wniosku, że członkiem związku zawodowego może być wyłącznie osoba bezrobotna zarejestrowana w urzędzie pracy. 

To z kolei może powodować szereg problemów i prowadzić do braku skutecznej ochrony działaczy związków zawodowych w przypadku wypowiedzenia im stosunku pracy. Zwolnienie statutowych przedstawicieli związku może rodzić czasowy paraliżu działalności danego związku zawodowego oraz wywoływać efekt mrożący w stosunku do pozostałych członków związku.

Zagraża to prawidłowej realizacji standardów prawnych wynikających z art. 12 i 59 ust. 1 Konstytucji RP, które chronią wolność tworzenia i działania, a także samorządności oraz niezależności związków zawodowych. Wolność ta może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe. 

Zdaniem RPO praktyka pośrednich ograniczeń tej wolności budzi poważne wątpliwości i jest niezgodna z wykładnią prokonstytucyjną, aby ograniczenia wskazane w tej normie były wyraźnie wskazane przez ustawodawcę, w oparciu o standardy ochrony praw pracowniczych zagwarantowane w prawie międzynarodowym. 

Art. 11 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowi, że prawo do tworzenia związków zawodowych oraz przystępowania do nich przysługuje każdemu. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka kwestia członkostwa w związku jest objęta sferą wolności i podlega przede wszystkim wewnętrznej regulacji. Podobnie określa to prawo art. 12 ust. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 22 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Zgodnie z orzecznictwem ETPC oraz Trybunału Sprawiedliwości UE prawo to obejmuje nie tylko prawo do założenia lub rozwiązania stowarzyszenia, ale również możliwość działania przez to stowarzyszenie w „międzyczasie”. W kontekście ewentualnych ograniczeń wolności związkowych ETPC wskazuje, że mimo obowiązywania szerokiego marginesu dopuszczalnych ograniczeń jego wykonywania w prawie krajowym, nie jest dopuszczalne naruszanie uprawnień składających się na istotę tego prawa. Do uprawnień tych należy prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych oraz prawo związku zawodowego do nawiązania i prowadzenia negocjacji z pracodawcą w celu ochrony interesów pracowników.

- Biorąc pod uwagę te standardy, wydaje się, że skutecznym rozwiązaniem byłoby doprecyzowanie przepisów ustawy o związkach zawodowych przez wyraźne określenie statusu działaczy związków zawodowych w przypadku wypowiedzenia im stosunku pracy - podkreśla Marcin Wiącek.

Postulaty dotyczące wzmocnienia gwarancji tworzenia i wstępowania do związków zawodowych są zatem godne rozważenia.

Marcin Wiącek deklaruje gotowość udziału przedstawicieli RPO w pracach komisji nad tą kwestią.

VII.611.1.2022