Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W Warszawie brakuje miejsc noclegowych dostosowanych do potrzeb uchodźców z niepełnosprawnościami, przewlekle chorych i wymagających opieki
• Po zamknięciu punktu recepcyjnego na dworcu kolejowym Warszawa Wschodnia wolontariusze mają też przyjmować transporty ewakuacyjne z uchodźcami z Ukrainy na ulicy, gdzie nie ma możliwości sprawdzenia stanu zdrowia podróżujących osób
• Zastępca RPO Valeri Vachev pisze w tej sprawie do wojewody mazowieckiego Mateusza Frankowskiego
• AKTUALIZACJA: Każdy obywatel Ukrainy, który zgłosi się do Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie z prośbą o pomoc w zakwaterowaniu, taką pomoc otrzyma, a indywidualne potrzeby uchodźców są i będą uwzględniane i zaspokajane w oparciu o sieć placówek funkcjonujących na terenie województwa i obowiązujące przepisy, które takie działanie umożliwiają – zapewnia w odpowiedzi Wojewoda Mazowiecki i szczegółowo odnosi się do pytań Rzecznika

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi wskazujące na konsekwencje zamknięcia punktu recepcyjnego na dworcu kolejowym Warszawa Wschodnia oraz trudności w zakwaterowaniu ewakuowanych obywateli Ukrainy z niepełnosprawnościami lub przewlekle chorych.

Brak miejsc noclegowych dla uchodźców z niepełnosprawnościami

Wnioskodawcy wskazują, że przedstawiciele organizacji zajmujących się ewakuacją i relokacją uchodźców z Ukrainy, pomimo informowania z wyprzedzeniem o planowanym transporcie uchodźców, z uwzględnieniem stanu ich zdrowia, mieli wielokrotnie otrzymywać informacje o braku dostępności miejsc noclegowych dostosowanych dla uchodźców z niepełnosprawnościami lub ciężko chorych.

Szczególnie problematyczne ma być zapewnienie zakwaterowania w Warszawie. Uchodźcy, dla których Polska nie jest krajem docelowym, zatrzymują się w Warszawie ze względu na konieczność wyrobienia dokumentów, procedury wizowe lub zaplanowaną dalszą podróż.

Z perspektywy wolontariuszy, którzy odpowiadają za organizowanie specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnościami, zapewnienie uchodźcom z niepełnosprawnościami lub ograniczoną mobilnością noclegu w Warszawie jest często konieczne ze względów logistycznych. Odpowiedni transport do miejsc noclegowych położonych poza Warszawą jest znacznie bardziej kosztowny i wymaga więcej czasu oraz dodatkowej organizacji.

Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego miało poinformować organizacje pozarządowe, że w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa nie ma przepisu zobowiązującego Wojewodę Mazowieckiego do uruchomienia miejsc dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz takich, które zapewniałyby ciągłą opiekę dla osób niesamodzielnych.

Tymczasem zgodnie z unijną dyrektywą Państwa Członkowskie mają zapewnić osobom korzystającym z tymczasowej ochrony dostęp do odpowiedniego zakwaterowania. Sformułowanie „odpowiednie zakwaterowanie” nie zostało sprecyzowane, jednak w przypadku uchodźców z niepełnosprawnościami lub wymagających opieki oznacza przygotowanie obiektów odpowiednio przystosowanych do ich potrzeb.

Problemy z przyjmowaniem transportów ewakuacyjnych z Ukrainy

Wojewoda Mazowiecki przekazał RPO informację, że przyjeżdżające na Dworzec Wschodni autokary z uchodźcami będą kierowane na Dworzec Zachodni do punktu informacyjnego Wojewody Mazowieckiego dla obywateli Ukrainy, prowadzonego przez Kamiliańską Misję Pomocy Społecznej i pełniącego również funkcję punktu recepcyjnego. Tymczasem z informacji, które docierają do Rzecznika wynika, że ten punkt miał odmówić recepcji autobusów ewakuacyjnych, wskazując że nie jest to zadanie wyznaczone przez Wojewodę.

Po zamknięciu punktu recepcyjnego na dworcu kolejowym Warszawa Wschodnia wolontariusze mają przyjmować transporty ewakuacyjne z uchodźcami z Ukrainy na ulicy, gdzie nie ma możliwości sprawdzenia stanu zdrowia podróżujących osób, nie wyznaczono także bezpiecznego miejsca, w którym można oczekiwać na transport sanitarny dla osób potrzebujących pomocy medycznej.

Wystąpienie do Wojewody Mazowieckiego

Dlatego zastępca RPO Valeri Vachev poprosił wojewodę mazowieckiego Mateusza Frankowskiego o odniesienie się do opisanych problemów i wskazanie obiektów zakwaterowania przeznaczonych dla uchodźców z Ukrainy, znajdujących się obecnie w Warszawie i w województwie mazowieckim, które są dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, przewlekle chorych i wymagających opieki wraz z podaniem liczby przebywających tam osób i dostępnych miejsc.

Ponadto, ze względu na niską dostępność miejsc noclegowych w Warszawie przygotowanych dla uchodźców z niepełnosprawnościami lub chorych, ZRPO pyta się wojewody, czy rozważano utworzenie na terenie Warszawy obiektu krótkoterminowego zakwaterowania dla takich osób, a także czy w przypadku kierowania uchodźców z niepełnosprawnościami do obiektów zakwaterowania poza Warszawą rozważano możliwość zapewniania specjalistycznego transportu lub finansowania takich przejazdów.

Odpowiedź wojewody mazowieckiego Mariusza Frankowskiego

Wskazywany w Pańskim piśmie art. 13 ust. 1 dyrektywy Rady UE 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami nie ma zastosowania, gdyż w Polskim systemie prawnym funkcjonuje ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 167 ze zm.). I to ten akt prawny reguluje wszystkie aspekty udzielanej pomocy Obywatelom Ukrainy, którzy są uchodźcami wojennymi.

W przedmiotowej ustawie nie ma przepisu umożliwiającego Wojewodzie Mazowieckiemu uruchomienia i sfinansowania obiektów zakwaterowania tymczasowego, dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz wymagających stałej opieki dla osób niesamodzielnych. Prawa tych osób do uzyskania specjalistycznej pomocy są tożsame z zasadami udzielania jej obywatelom polskim.

Niezależnie od tego informuję, że główne kryteria, które Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie brał pod uwagę od początku konfliktu zbrojnego na Ukrainie przy organizacji miejsc tymczasowego zakwaterowania dla obywateli Ukrainy to: koszt zakwaterowania i wyżywienia, dostęp do zbiorowych węzłów sanitarnych, dostęp do sanitariatów indywidualnych przy pokojach, możliwość zapewnienia wyżywienia w postaci cateringu lub kuchni, liczbę dostępnych w obiekcie miejsc, obecny sposób użytkowania obiektu, czas adaptacji obiektu na potrzeby zakwaterowania obywateli Ukrainy oraz odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne. Kryteria te były również wskazywane wojewodom od samego wybuchu konfliktu zbrojnego na Ukrainie przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, jako niezbędne.

Ponadto, Wojewoda Mazowiecki uruchomił od początku konfliktu zbrojnego na Ukrainie kilka obiektów, które dostosowane były do potrzeb osób chorych oraz z niepełnosprawnościami. Takimi obiektami były m. in. Ośrodek charytatywno-opiekuńczy Caritas diecezji warszawsko-praskiej w Urlach czy Ośrodek Opiekuńczo-Rehabilitacyjny „NESTOR” w Warszawie, w których kwaterowani byli nawet ranni ukraińscy żołnierze, czekający na operację na terenie RP. Obecnie jednym z funkcjonujących obiektów zakwaterowania tymczasowego dla obywateli Ukrainy, który dostosowany jest do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, przewlekle chorych i wymagających opieki jest obiekt Centrum Promocji Zdrowia Seniora w Milanówku przy ul. Kościuszki 116, w którym przebywa 26 osób.

Obiekt na ten moment jest zapełniony. Jednakże, w przypadku konieczności umieszczenia osób wymagających szczególnych potrzeb, istnieje możliwość współpracy z m. st. Warszawa i innymi samorządami i wykorzystania ośrodków przez nich przygotowanych.

Informuję, że na terenie m. st. Warszawy uruchomionych jest 8 obiektów zakwaterowania tymczasowego dla obywateli Ukrainy na podstawie art. 12 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 2024 poz. 167). Wśród nich jeden obiekt całodobowej doraźnej pomocy, tj. Warszawski Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Warszawa, ul. 6 Sierpnia 1/5, który świadczy zakwaterowanie krótkoterminowe dla obywateli Ukrainy. W związku z powyższym nie planuję poszerzenia obecnie funkcjonującej bazy noclegowej dla obywateli Ukrainy na terenie m. st. Warszawy. W przedmiotowej sprawie istotne znaczenie ma art. 37 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 2024 poz. 167) mówiący, że Obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, jest uprawniony do opieki medycznej udzielanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, z późn. zm.), z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia.

Przywołany zapis ustawy wyraźnie wskazuje, że obywatele Ukrainy z problemami zdrowotnymi i niepełnosprawnościami, których życie lub zdrowie może być zagrożone są uprawnieni do otrzymywania świadczeń zdrowotnych i mogą korzystać z pomocy publicznych placówek medycznych również na terenie m.st. Warszawy, podobnie jak obywatele polscy.

Pragnę poinformować, że z uwagi na brak zgłoszeń o zapotrzebowaniu na zapewnienie specjalistycznego transportu dla osób z niepełnosprawnościami, które przybywają indywidualnie do Polski jako uchodźcy wojenni, tego typu transport nie jest konieczny. Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego MUW na bieżąco monitoruje sytuację napływu obywateli Ukrainy do utworzonych na terenie województwa mazowieckiego obiektów tymczasowego zakwaterowania, uruchomionych na podstawie art. 12 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 2024 poz. 167). Od początku 2024 r. liczba osób nowo kwaterowanych w ww. obiektach zakwaterowania to ok. 20-30 osób tygodniowo. Dla porównania w kwietniu 2022 r. kwaterowanych było 300-400 obywateli Ukrainy dziennie. Nieduży napływ obywateli Ukrainy potwierdziło także uruchomienie w marcu 2024 r. punktu informacyjnego Wojewody Mazowieckiego na Dworcu Wschodnim w Warszawie, przy współpracy z Kamiliańską Misją Pomocy Społecznej. Z przekazanych do mnie raportów wynika, że w ciągu miesiąca punkt odwiedziło zaledwie 135 osób, które co do zasady oczekiwały wyłącznie wsparcia informacyjnego, co zasadniczo wpłynęło na zamknięcie tego punktu. Pragnę zaznaczyć, że w dalszym ciągu zapewniam pomoc w postaci organizacji punktu informacyjnego na Dworcu Zachodnim (punkt funkcjonuje od pierwszych dni konfliktu zbrojnego w Ukrainie) oraz transportu dla obywateli Ukrainy i ich bagaży podczas przeprowadzania relokacji pomiędzy utworzonymi na terenie województwa mazowieckiego obiektami zakwaterowania tymczasowego, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa.

Jednocześnie chciałbym bardzo wyraźnie zaznaczyć, że Wojewoda Mazowiecki nigdy nie prowadził punktu tranzytowego dla obywateli Ukrainy na Dworcu Wschodnim w Warszawie. Punkt taki był prowadzony przez organizację humanitarną Norwegian Refugee Council (NRC) we współpracy z Urzędem m. st. Warszawy, a korzystały z niego jedynie dwie organizacje pozarządowe – Asymetryści i Rubikus, sprowadzające uchodźców z Ukrainy do Polski. W związku z zamknięciem punktu tranzytowego i wycofaniem się NRC, w Mazowieckim Urzędzie Wojewódzkim w Warszawie odbyły się dwa spotkania z udziałem organizacji korzystających z tego punktu oraz współpracujących z nimi wszystkich zainteresowanych organizacji pozarządowych (Asymetryści, Oczami Nieba, Rubikus, Habitat for Humanity Poland oraz Kamiliańskiej Misji Pomocy Społecznej) i z przedstawicielami m. st. Warszawy.

W efekcie tych spotkań podjęto decyzje – o utworzeniu przez Wojewodę Mazowieckiego punktu informacyjnego dla obywateli Ukrainy na Dworcu Wschodnim (obecnie zamknięty z powodu bardzo małego zainteresowania jak pisałem powyżej) oraz o bieżącym przekazywaniu przez organizacje pozarządowe (Asymetryści i Rubikus) informacji na temat transportów z obywatelami Ukrainy, które będą przyjeżdżały do Polski. Niestety informacje na temat transportów nie były przekazywane regularnie do Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego, a w chwili obecnej nie są przekazywane w ogóle. Jedynie kilka razy organizacje pozarządowe zgłaszały potrzebę krótkoterminowego zakwaterowania uchodźców (rodzin z dziećmi) na terenie Warszawy i prośby te zostały spełnione.

Niezależnie od przedstawionych powyżej faktów pragnę również zaznaczyć, że każdy obywatel Ukrainy, który zgłosi się do Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie z prośbą o pomoc w zakwaterowaniu, taką pomoc otrzyma, a indywidualne potrzeby uchodźców są i będą uwzględniane i zaspokajane w oparciu o sieć placówek funkcjonujących na terenie województwa i obowiązujące przepisy, które takie działanie umożliwiają.

XI.543.52.2024