Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Świadczenia na zaspokajanie potrzeb rodziny są opodatkowane w przypadku małżonków, którzy mają rozdzielność majątkową 
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do Ministra Finansów w sprawie wyłączenia tych świadczeń spod podatku
• Niezasadne jest bowiem różnicowanie sytuacji podatkowej obywateli, którzy je otrzymują, w zależności od małżeńskiego ustroju majątkowego
• AKTUALIZACJA 10.05.2024:  Resort zapewnia, że problem zostanie poddany gruntownej analizie. - Nie chcemy bowiem, aby budził on kontrowersje. Świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny są na tyle istotnym elementem bytu codziennego każdego ogniska domowego, że ich podatkowy aspekt nie powinien powodować wątpliwości. Nie wykluczamy zatem zmian legislacyjnych podczas najbliższej rządowej inicjatywy ustawodawczej dotyczącej ustawy PIT - odpisał wiceminister Jarosław Neneman.

Skargi obywateli kierowane do RPO sygnalizują problem opodatkowania świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny w sytuacji rozdzielności majątkowej między małżonkami.

W świetle przepisów ustawy o PIT wyłączone z opodatkowania zostały świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, objęte wspólnością majątkową małżeńską. Wedle Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Może to polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Niespełnianie lub nienależyte spełnianie tego obowiązku daje podstawę do wystąpienia przez jednego z małżonków do sądu o zasądzenie świadczenia w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Możliwy jest też wniosek o zabezpieczenie alimentów na rzecz małżonka w trakcie procesu o rozwód lub o separację. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny wygasa na skutek ustania małżeństwa poprzez uprawomocnienie się wyroku rozwodowego lub w przypadku orzeczenia separacji. Do wygaśnięcia obowiązku nie prowadzi zaś separacja faktyczna.

Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny jest niezależny od ustroju majątkowego, w jakim pozostają małżonkowie. W związku z tym są oni obowiązani do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, zarówno w przypadku istnienia wspólności, jak i rozdzielności majątkowej.

Okoliczność łączącego małżonków ustroju majątkowego w tym przypadku ma fundamentalne znaczenie w aspekcie podatkowym. Ustawodawca postanowił, że wyłączenie z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych dotyczy tylko świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową małżeńską. Przepis ten został wprowadzony 1 stycznia 2007 r. m.in. na skutek interwencji ówczesnego RPO, wskazujących na brak podstaw do opodatkowania świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny.

W uzasadnieniu ustawy zmieniającej wskazano, że celem  jest wyłączenie od opodatkowania przychodów, gdy jeden z małżonków nie chce dobrowolnie łożyć na utrzymanie rodziny i zostaje do tego zobligowany przez sąd. Podkreślono, że w przypadku normalnych relacji w rodzinie, gdy jeden z małżonków przekazuje drugiemu środki na wydatki związane z utrzymaniem rodziny, nie dochodzi do opodatkowania tych środków. Finalnie dodano jednak zapis, zgodnie z którym wprowadzone wyłącznie z opodatkowania dotyczy wyłącznie sytuacji, w której mamy do czynienia ze wspólnością majątkową małżeńską.

W konsekwencji, wobec literalnego brzmienia art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT, organy podatkowe stoją na stanowisku, że po ustanowieniu rozdzielności majątkowej świadczenie na zaspokajanie kosztów utrzymania rodziny stanowi przychód z innych źródeł i podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Podobne stanowisko prezentowane jest w orzecznictwie sądów administracyjnych. Podnosi się w nim, że dla opodatkowania świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny decydujące znacznie ma data, od której świadczenia te przestają być dokonywane w ramach małżeńskiej wspólności majątkowej.

Powstaje zatem zasadnicze pytanie, czy nie byłoby uzasadnione wyłączenie spod opodatkowania świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny także w ramach ustroju rozdzielności majątkowej.

Sama zmiana ustroju majątkowego między małżonkami nie ma żadnego wpływu na istnienie obowiązku wzajemnej pomocy, a także przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. W  ocenie RPO zróżnicowanie sytuacji podatkowej osób otrzymujących świadczenie wypłacane na zaspokojenie potrzeb rodziny ze względu na istniejący między małżonkami ustrój majątkowy może budzić istotne zastrzeżenia.

Skoro ustawodawca daje możliwość małżonkom ustanowienia rozdzielności majątkowej (co jest wszak możliwe od początku małżeństwa), to nie sposób tylko z tego powodu niekorzystnie kształtować sytuacji podatkowej osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia na zaspokajanie potrzeb rodziny, nawet w przypadku sądowego nakazu realizacji tego ustawowego obowiązku. W tym wypadku nadrzędny jest bowiem cel świadczenia, który niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z ustrojem wspólności czy też rozdzielności majątkowej, jest przecież taki sam - zabezpieczenie potrzeb rodziny.

W rodzinach funkcjonujących prawidłowo, w których obowiązuje rozdzielność majątkowa, wnoszenie środków pieniężnych na zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny nie powoduje skutków podatkowych. W konsekwencji brak wyłączenia z opodatkowania takich świadczeń dochodzonych przymusowo w przypadku rozdzielności majątkowej może prowadzić do nieuzasadnionego konstytucyjnie różnicowania sytuacji podatkowej obywateli znajdujących się w podobnym stanie faktycznym.

Mając na uwadze, że dobro rodziny jest wartością chronioną konstytucyjnie, a beneficjentami prawa do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych są rodziny w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, RPO nie uznaje za zasadne różnicowania sytuacji podatkowej obywateli otrzymujących świadczenia na zaspokajanie potrzeb rodziny w zależności od istniejącego małżeńskiego ustroju majątkowego.

Podobne głosy za równym traktowaniem małżonków, bez względu na łączący ich ustrój majątkowy w kontekście problemu opodatkowania świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny, można spotkać w doktrynie. Wskazuje się, że opodatkowaniu nie powinny podlegać nie tylko dobrowolne przepływy środków pieniężnych między małżonkami, ale również te wymuszone orzeczeniem sądu cywilnego. Chodzi zarówno o relacje pomiędzy małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności, jak i rozdzielności majątkowej realizującymi w ramach art. 27, a także art. 28 K.r.o. wzajemny obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny.

RPO Marcin Wiącek zwraca się do min. Andrzeja Domańskiego o stanowisko, zwłaszcza w odniesieniu do aspektów konstytucyjnych, a także pod kątem ewentualnych zmian legislacyjnych, zmierzających do wyłączenia z opodatkowania świadczeń na zaspokajanie potrzeb rodziny w przypadku istnienia między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Odpowiedź Jarosława Nenemana, podsekretarza stanu w MF

Kwestie stosunków rodzinnych, w tym panujących między małżonkami ustrojów majątkowych oraz praw i obowiązków małżonków, szczegółowo reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Przepisy o prawach i obowiązkach małżonków mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Znajdują zastosowanie niezależnie od łączącego małżonków ustroju majątkowego (zob. m.in. wyr. SA w Białymstoku z 9.12.2010 r., I ACa 565/10, OSAB 2011, Nr 1, s. 10; wyr. SA w Gdańsku z 15.4.2016 r., III AUa 1730/15, Legalis). 

Jeżeli jeden z małżonków odmawia dobrowolnego łożenia na utrzymanie rodziny, sąd może go do tego zobligować. Przepis art. 27 k.r.o. daje bowiem podstawę jednemu z małżonków do wystąpienia z wnioskiem do sądu o zasądzenie od drugiego małżonka środków na zaspokojenie potrzeb rodziny.

Przychodami w rozumieniu przepisów ustawy PIT są - co do zasady - otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne, a także wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. 

Ustawa PIT zawiera również katalog przychodów wyłączonych spod stosowania jej przepisów. Takie wyłączenie dotyczy m.in. świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową małżeńską.   

Regulacja ta obowiązuje od 2007 r. i jej wprowadzenie ma systemowe uzasadnienie podyktowane wywodzącą się z postanowień Konstytucji RP zasadą powszechności opodatkowania.

W przypadku zwykłych relacji w rodzinie, gdy jeden z małżonków przekaże drugiemu ze wspólnego majątku środki na wydatki związane z utrzymaniem rodziny, nie budziło wątpliwości, że środków tych nie należy rozpatrywać pod względem podatkowym. Przepis art. 2 ust. 1 pkt 7 wprowadzono do ustawy PIT, mając na względzie małżonków będących we wspólności majątkowej, ale pozostających w trudnych osobistych relacjach, konsekwencją których jest konieczność zobligowania jednego z małżonków do przekazywania drugiemu z nich świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny.

Omawiana norma została wprowadzona dla zracjonalizowania postanowień ustawodawcy w zakresie ustawy PIT, która jak już wyjaśniono podlega konstytucyjnemu uwarunkowaniu powszechności opodatkowania. Istnienie (identyfikowanie) podatku PIT od świadczeń na rzecz rodziny, pochodzących ze wspólnego majątku małżonków, nie byłoby w żadnej mierze uzasadnione. Brak takiego wyłączenia budziłby daleko idące wątpliwości, co do racjonalności podstaw i założeń regulacji ustawy PIT. Interwencja ustawodawcy była zatem konieczna, i jak najbardziej uzasadniona.

Natomiast w przypadku istnienia między małżonkami rozdzielności majątkowej zagadnienie świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny, które nie zostały wyłączone spod działania przepisów ustawy PIT na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 7, powinno być rozpatrywane z uwzględnieniem postanowień zwolnienia przedmiotowego określonego w art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT. Przepis ten stanowi, że wolna od podatku dochodowego jest: wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Obowiązujące regulacje podatkowe nie powodują zatem, że podatek PIT jest pobierany od świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny pochodzących z odrębnego majątku małżonków. Tego rodzaju świadczenia, co prawda nie są wyłączone z zakresu przedmiotowego ustawy PIT, ale nie podlegają opodatkowaniu. Podatek od świadczeń w postaci zapewnienia rodzinie wyżywienia, mieszkania, ubrania, usług o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym, kulturalnym, wypoczynkowym, etc., nie zaistnieje bowiem na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT.

W naszej ocenie, obowiązujące obecnie regulacje nie naruszają konstytucyjnej zasady równości. Racjonalny ustawodawca wyłączył spod działania ustawy PIT przychody, które nie powinny być rozpatrywane w prawnopodatkowym ujęciu. Natomiast te przychody na zaspokojenie potrzeb rodziny, które nie podlegają wyłączeniu spod działania ustawy PIT, objęte zostały zwolnieniem przedmiotowym. Pozwala to osiągnąć porównywalny, jeżeli nie taki sam efekt w postaci braku opodatkowania.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, jednocześnie zapewniam, że poruszony w wystąpieniu problem zostanie poddany gruntownej analizie. Nie chcemy bowiem, aby budził on kontrowersje. Świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny są na tyle istotnym elementem bytu codziennego każdego ogniska domowego, że ich podatkowy aspekt nie powinien powodować wątpliwości. Nie wykluczamy zatem zmian legislacyjnych w przedmiocie Pana wystąpienia podczas najbliższej rządowej inicjatywy ustawodawczej dotyczącej ustawy PIT.

V.511.521.2023