Biuletyn Informacji Publicznej RPO

24 stycznia 2023 r. w Biurze RPO odbyło się spotkanie rzecznika praw obywatelskich Marcina Wiącka z koordynatorkami i koordynatorami Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. W spotkaniu, które miało formułę hybrydową, uczestniczyli również zastępca RPO Wojciech Brzozowski, pełnomocniczka Rzecznika do spraw wdrażania Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami Monika Wiszyńska-Rakowska.

Otwierając spotkanie, Marcin Wiącek przedstawił uczestnikom spotkania powołanego w tym miesiącu ZRPO Wojciecha Brzozowskiego i Monikę Wiszyńską-Rakowską. 

Rzecznik następnie nawiązał do dotychczasowej współpracy z inicjatywą Nasz Rzecznik. Wskazał, że jej rezultatem jest wiele wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawach przedstawianych mu przez zrzeszonych w inicjatywie aktywistów. – Moja współpraca z organizacjami społecznymi opiera się na założeniu, że obywatele w nich zrzeszeni zgłaszają nam problemy, których czasem nie dostrzegamy z poziomu urzędu. Dlatego bardzo cenię te spotkania – mówił Marcin Wiącek.

Następnie głos zabrał zastępca RPO Wojciech Brzozowski, który krótko przedstawił swój profil naukowy. Zapewnił, że chce pozostawać z partnerami z trzeciego sektora w stałym kontakcie, liczy zarówno na dobrą komunikację i przekazywanie informacji o problemach.

Monika Wiszyńska-Rakowska podziękowała za dotychczasową współpracę i podkreśliła, że jest ona niezwykle cenna dla wszystkich. Przywołała przykład konsultacji przy nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w których organizacje pozarządowe nie zostały powiadomione, a dzięki sygnałowi z Biura RPO mogły przedstawić swoje uwagi do projektu.

Prezeska Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych Karolina Dreszer-Smalec podziękowała Rzecznikowi za dotychczasową współpracę. Zwróciła uwagę, ze OFOP i Inicjatywa "Nasz Rzecznik" łącznie zrzeszają ponad milion obywateli. - Z naszej strony rozumiemy i wierzymy w rolę RPO, szczególnie w sytuacjach, które są wyzwaniami w zakresie ochrony praw człowieka i reagowania na naruszenia tych praw – podkreśliła.

Koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik” Anna Duniewicz przypomniała, że w ramach Inicjatywy działa dziesięć tematycznych zespołów roboczych. Opowiedziała też o współpracy z BRPO w ramach koalicji infolinii, w ramach której przygotowywana jest aktualizacja poradnika pomocowego oraz organizowane są wspólne warsztaty i szkolenia dla pracowników infolinii.

Przedstawiła wspólne problemy zgłaszane przez koordynatorów zespołów dotyczące dostępu do informacji organów publicznych i dostępu do sesji jednostek samorządu terytorialnego. Przekazała też prośbę o pogłębienie współpracy w zakresie przepływu informacji i informowania o stanie załatwienia spraw.

Postulaty Zespołu ds. Zdrowia 

Następnie Anna Duniewicz przedstawiła najważniejsze postulaty Zespołu ds. Zdrowia Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Zwróciła uwagę na problem braku opieki położnych środowiskowych nad kobietami po poronieniach i matkami noworodków, których dzieci pozostają w szpitalu. Wskazała, że przepisy wiążą taką opiekę z pobytem noworodka w domu.

Do innych zgłaszanych problemów należy m.in. zaopiekowanie pacjentów niewspółpracujących, szczególnie z autyzmem czy niepełnosprawnością sprzężoną, którzy nie komunikują w sposób werbalny swoich dolegliwości, dostępność gabinetów ginekologicznych dla kobiet z niepełnosprawnościami, powszechna praktyka hospitalizowania na korytarzach czy brak opieki sanatoryjnej dla pacjentów onkologicznych i hematoonkologicznych, u których choroba jest przewlekła.

Podziękowała również za współpracę w zakresie nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Postulaty Zespołu Ochrona Środowiska/Klimat

Koordynatorka Zespołu ds. Ochrony Środowiska i Klimatu Paulina Kramarz na wstępie zwróciła uwagę, że w jej ocenie rzeczy związane z klimatem i przyrodą niestety wciąż często nie są łączone z prawami człowieka i obywatela, a krótkoterminowe zyski ekonomiczne przedkładane są nad ochronę środowiska. 

Wśród problemów komunikowanych przez Zespół znalazło się m.in. funkcjonowanie przemysłowych ferm: zanieczyszczanie przez nie środowiska, ich uciążliwość dla okolicznych mieszkańców oraz negatywny wpływ mięsa pochodzącego z takich hodowli na zdrowie. Paulina Kramarz przekazała również sugestię zespołu dotyczącą uregulowania składu i jakości szkolnych posiłków tak, by były one zdrowsze i przygotowane ze składników pochodzących ze zrównoważonych źródeł. 

Koordynatorka wspomniała też o zagrożeniu, jakie mur postawiony na granicy Polski i Białorusi stwarza dla zwierząt, które uprzednio mogły swobodnie przechodzić przez linię granicy oraz o konieczności rezygnacji z inwestycji regulujących przebieg rzek i nadmiernie eksploatujących lasy na rzecz przywracania bioróżnorodności. 

Postulaty Zespołu Praw Uchodźców/czyń

Eliza Gaust z Zespołu Praw Uchodźców/czyń przedstawiła stanowisko Zespołu w sprawie nowelizacji specustawy o pomocy Ukraińcom oraz wskazała na główne problemy uchodźców w Polsce. Projekt zmian był w jej ocenie niedostatecznie konsultowany ze społeczeństwem, w tym z organizacjami wspierającymi Ukraińców.

Zwróciła uwagę na przypadki bezpodstawnego pozbawiania osób z Ukrainy statusu „UKR”, który gwarantuje im m.in. bezpłatny dostęp do opieki zdrowotnej. Problem pogłębia to, że osoby te nie są o zmianie informowane, a w przypadku dzieci do lat 13. nie ma możliwości łatwego sprawdzenia w Internecie, czy status obowiązuje, ponieważ nie posiadają one Profilu Zaufanego.

Potrzebne są również ułatwienia w zakresie potwierdzania niepełnosprawności u dzieci na podstawie dokumentów pochodzących z Ukrainy.

Natalia Boyko zwróciła natomiast uwagę na problemy, jakie spotykają Ukraińców załatwiających sprawy w polskich urzędach; osoby takie nie mają również łatwej możliwości na zgłoszenie nieprawidłowości w tym zakresie. Podkreśliła potrzebę przeprowadzenia szkoleń z zakresu komunikacji interkulturowej dla urzędników. Zaproponowała również utworzenie instytucji asystenta rodziny uchodźczej, który miałby wspierać uchodźców w załatwianiu spraw publicznych.

W kontekście kryzysu humanitarnego na pograniczu Polski i Białorusi Rzecznika pytano o perspektywy dalszego zaangażowania w tym zakresie.

Marcin Wiącek zapowiedział, że obecność pracowników Biura RPO na granicy albo nie ulegnie zmianie, albo wręcz wzrośnie, o ile budżet RPO uchwalony przez parlament pozwoli na utworzenie dodatkowych etatów w zespole Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur.

Zastępca RPO Wojciech Brzozowski dodał, że od objęcia przez niego obowiązków interwencjami związanymi z kryzysem humanitarnym na granicy zajmuje się cały czas. Przypomniał o swojej wizycie roboczej w Hajnówce 20 stycznia 2023 r., podczas której spotkał się z leczonymi w lokalnym szpitalu cudzoziemcami, personelem szpitala oraz aktywistami, z którymi pozostaje w stałym i bezpośrednim kontakcie.

Postulaty Zespołu ds. osób LGBTQ+

Koordynatorka Zespołu Justyna Nakielska z Kampanii Przeciw Homofobii na wstępie podziękowała Rzecznikowi za działania podejmowane w związku tzw. uchwałami anty-LGBT podejmowanymi przez samorządy.

Przedstawiła najważniejsze tematy, którymi Zespół planuje się zająć w 2023 roku. Pośród nich jest przyjmowanie przez jednostki samorządu terytorialnego Samorządowej Karty Praw Rodziny, w miejsce uchylanych uchwał anty-LGBT. Przedstawiła stanowisko, że są równie niebezpieczne.

Mówiła również o problemach związanych z funduszami unijnymi w kontekście zasady zakazu dyskryminacji oraz tworzeniu komitetów monitorujących programy krajowe. Wskazała na trudności z dostępem do informacji publicznej samorządów m.in. w sprawie naboru do tych komitetów.

Pozostałe postulaty dotyczyły postępowań w sprawach o uzgodnienie płci, potrzeby przeprowadzenia badań akt sądowych pod kątem antydyskryminacji w tych sprawach czy potrzebie reagowania na ataki wymierzone przeciwko osobom transpłciowym, zwłaszcza w perspektywie nadchodzących wyborów.

Postulaty Zespołu Spraw Lokalnych

Anna Gryta z Fundacji Miasto Obywatelskie Lubartów rozpoczęła wypowiedź od podziękowania Rzecznikowi za wystąpienie dotyczące doprecyzowania obowiązku radnych utrzymywania więzi z mieszkańcami.

W tym kontekście zasygnalizowała potrzebę podjęcia działań m.in. w zakresie dyżurów i obowiązku składania sprawozdań przez radnych czy publikowania danych kontaktowych w Biuletynie Informacji Publicznej.

Zwróciła również uwagę na problemy z dostępem do informacji jednostek samorządu terytorialnego oraz na kwestię obowiązku zbierania podpisów przed zabraniem głosu w debacie o stanie gminy. Wyraziła potrzebę poprawy ustawy o petycjach.

- Mamy do czynienia, jako aktywiści, czy media obywatelskie, z nękaniem czy zastraszaniem lokalnych aktywistów, czy nierównością w dostępie do informacji – mówiła w kontekście mediów lokalnych i działań o charakterze SLAPP (polegających na wikłaniu aktywistów w kosztowne i czasochłonne procesy sądowe w celu ich uciszenia). Zwróciła również uwagę na problem prasy wydawanej przez samorządy, co zdaniem Zespołu wymaga doprecyzowania, gdyż prowadzi do nieuczciwej konkurencji.

Postulaty Zespołu Praw Kobiet

Koordynatorka Zespołu Joanna Gzyra-Iskandar podziękowała Rzecznikowi za spotkanie i za pochylenie się nad zgłaszanymi postulatami m.in. ostatnio w sprawie VAT na kubeczki menstruacyjne.

Zwróciła również uwagę na zbliżające się głosowanie Sejmu nad zmianami w kodeksie pracy implementującymi unijną dyrektywę work-life balance. RPO występował w tej sprawie do pełnomocniczki rządu ds. równego traktowania Anny Szmidt i rozmawiał z nią o obszarach wymagających szczególnej uwagi.

Odnotowano również uwagi i postulaty RPO zgłoszone do programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie na 2023 r. i dyskutowano nad definicją przestępstwa zgwałcenia.

Postulaty Zespołu Praw Opiekunek/ów

Olga Ślepowrońska ze Stowarzyszenia Mudita, która koordynuje pracami Zespołu, zwróciła uwagę, że od kilku miesięcy działa zaprzyjaźniona inicjatywa "Protest OzN i ich rodzin", która prezentuje zbieżne stanowisko z przedstawicielami Zespołu Praw Opiekunek/ów. Przedstawiła najważniejsze postulaty, pośród których znalazły się m.in. dopuszczenie do podjęcia pracy zarobkowej przez członków rodzin pobierających świadczenie pielęgnacyjne, czy odpowiednio wyższe wsparcie dla opiekunów wspierających więcej niż jedną osobę z niepełnosprawnością.

Zwróciła uwagę na problemy związane z realizacją uprawnień dotyczących opieki wytchnieniowej, prawa do godziwej emerytury i wsparcia w podeszłym wieku czy prawa do informacji w kontekście wprowadzenia systemu jednego okienka.

Zasygnalizowała również potrzebę systemowego uregulowania asystencji osobistej wraz z odpowiednim wynagrodzeniem oraz zwiększenie finansowania środowiskowych domów samopomocy i dla wymagających szczególnego wsparcia dorosłych osób z niepełnosprawnością. Mówiła też o konieczności zapewnienia dostępności toalet dla osób z niepełnosprawnością oraz tzw. "komfortek"

Postulaty Zespołu Praw Osób z Niepełnosprawnościami

Roman Szacki z Zespołu Praw Osób z Niepełnosprawnościami podkreślił wybrzmiałe już postulaty na temat kształtu systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Wskazał na potrzebę podjęcia działań w związku z siłowym unieruchamianiem uczniów z niepełnosprawnościami w placówkach oświatowych. Podkreślił też, że świadczenia pieniężne powinny być przyznawane osobie z niepełnosprawnością, a nie osobie, która ją wspiera. Wówczas istniałaby możliwość podjęcia pracy zarobkowej przez osoby wspierające. Roman Szacki mówił także o potrzebie zapewnienia rzeczywistych konsultacji publicznych z osobami z niepełnosprawnościami i organizacjami wspierającymi. 

Postulaty Zespołu ds. Edukacji Włączającej

Sylwia Kowalska z Zespołu ds. Edukacji Włączającej mówiła o problemach uczniów i uczennic z niepełnosprawnościami i w spektrum autyzmu.

Niestety nadal mają miejsce praktyki, w których wobec takich uczniów stosuje się przemocowe i siłowe unieruchamianie, które prowadzi do obrażeń i zagraża ich zdrowiu i życiu. Takich działań należy w jej ocenie bezwzględnie zakazać.

Zwróciła również uwagę na zmianę mechanizmu finansowania edukacji domowej, który znacznie utrudnia korzystanie z tej formy nauczania. Sylwia Kowalska mówiła też o potrzebie rezygnacji z dyskryminujących uczniów z niepełnosprawnościami i w spektrum autyzmu ocen z zachowania. W celu zmiany postanowień statutów szkół zostały wystosowane petycje. Wskazała również, że szkoły specjalne nie mają obowiązku formowania samorządów uczniowskich – co także można uznać za dyskryminujące.

Konieczne jest także zwiększanie znajomości polskiego języka migowego przez nauczycieli i tłumaczenie lekcji, w których uczestnicą głusi uczniowie i uczennice.

Postulaty Zespołu ds. Wolności Zrzeszania się

Koordynatorka Zespołu Adela Gąsiorowska wskazała na trudności z uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej przez osoby pełniące funkcje w organizacjach pozarządowych. Wyjaśniła, że urzędy pracy często traktują to jako przeszkodę dla nadania takiego statusu, nawet jeżeli działalność w organizacji ma charakter nieodpłatny.  

Współpraca będzie kontynuowana

Kończąc spotkanie uczestnicy raz jeszcze podziękowali Rzecznikowi za działania podejmowane na wniosek przedstawicieli Inicjatywy. W imieniu młodzieży i samorzeczników przekazano też podziękowania za wsparcie kampanii społecznej „Szkoła przyjazna dla autyzmu”, którą Rzecznik objął patronatem honorowym.

Przedstawiciele Inicjatywy zwrócili uwagę, jak ważny jest i jak wiele może zdziałać dokument skierowany do instytucji i zawierający podpis Rzecznika Praw Obywatelskich.

- To czasami ostatnia ścieżka, którą efektywnie może reagować – dziękowała Karolina Dreszer-Smalec.

Marcin Wiącek podkreślił natomiast, że ta możliwość efektywnego reagowania jest możliwa właśnie dzięki pomocy organizacji pozarządowych. – Każde spotkanie z Państwem dostarcza wielu materiałów dla działań Biura Rzecznika – zauważył i zaprosił do kontynuowania współpracy.

Inicjatywa „Nasz Rzecznik” to nieformalna grupa organizacji i inicjatyw społecznych.