Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Prezydent Gorzowa Wlkp. zakazał planowanego 24 sierpnia 2019 r. Marszu Równości, powołując się na zagrożenie związane z kolizją miejsca i czasu marszu z innymi zgromadzeniami
• W ocenie RPO, który zaskarżył tę decyzję, prezydent ograniczył prawo do wolności zgromadzeń w sposób nieuzasadniony oraz nieodpowiadający testowi niezbędności i proporcjonalności
• Nie wykazał bowiem, że marsz będzie w jakikolwiek sposób zagrażał życiu, zdrowiu ludzi czy mieniu w znacznych rozmiarach
• Z tą argumentacją zgodził się gorzowski sąd 

21 sierpnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. uchylił decyzję o zakazie, wydaną przez prezydenta miasta Jacka Wójcickiego 19 sierpnia. Do sądu zaskarżył ją organizator marszu, a Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do tego postępowania, wnosząc o  uchylenie zakazu. 

Zarzucił decyzji błędne przyjęcie, że kolizja miejsca i czasu planowanego zgromadzenia z innymi jest wystarczającą podstawą wydania decyzji o zakazie zgromadzenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia albo mienia w znacznych rozmiarach. Innym zarzutem jest naruszenie art. 57 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji (wolność zgromadzeń) oraz art. 11 ust. 1 i 2 i art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. 

Rzecznik przedstawił obszerną argumentację prawną, z powołaniem się na Konstytucję i prawo międzynarodowe oraz europejskie. W ocenie RPO prezydent miasta ograniczył prawo do wolności zgromadzeń w sposób nieuzasadniony oraz nieodpowiadający testowi niezbędności i proporcjonalności. Nie wykazał, że marsz będzie jakimkolwiek zagrożeniem dla życia, zdrowia ludzi i mienia w znacznych rozmiarach.

Postanowienie sądu nie jest prawomocne. Stronom przysługuje prawo złożenia zażalenia w ciągu 24 godzin. Wtedy Sąd Apelacyjny miałby kolejne 24 godziny na rozpoznanie zażalenia. 

Zgłoszenie marszu, zakaz, odwołanie

O godz. 0:00 25 lipca 2019 r. do urzędu miasta płynęło elektroniczne zawiadomienie o zamiarze zorganizowania 24 sierpnia zgromadzenia pn. "Informacja o współczesnych zagrożeniach” (10-godzinny przemarsz). O godz. 0:01 wpłynęło zawiadomienie o zorganizowaniu tego dnia w godz. 13-17 Marszu Równości, z trasą częściowo pokrywającą się z wcześniej zgłoszonym zgromadzeniem. 

Łącznie urząd odnotował 25 zawiadomień o zgromadzeniach na ten dzień. 30 lipca urząd poprosił organizatorów zgromadzeń o rozważenie zmiany terminów zgromadzenia, wskazując, że ich daty i trasy częściowo pokrywają się. Przeprowadzono też rozprawę administracyjną, na której stawili się organizatorzy „Informacji o współczesnych zagrożeniach” i Marszu Równości. Rozprawa nie doprowadziła do usunięcia kolizji czasowej i przestrzennej. 

19 sierpnia 2019 r. prezydent miasta zakazał Marszu Równości na podstawie art. 14 pkt 2 ustawy - Prawo o zgromadzeniach. W uzasadnieniu wskazał m.in. na brak możliwości ustalenia trasy marszu w taki sposób, aby nie pokrywała się z przemarszem „Informacji o współczesnych zagrożeniach”. Zakaz Marszu Równości uzasadnił także cykliczną imprezą „Koniec lata party”. Uznał, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo zakłócenia przebiegu zgromadzeń, co może zagrażać życiu i zdrowiu ludzi oraz mieniu w znacznych rozmiarach. 

Standardy prawne wolności  zgromadzeń

Jak przypomina RPO, zgodnie z art. 57 Konstytucji każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Podstawowym obowiązkiem władzy publicznej jest umożliwienie zgromadzenia i zabezpieczenie jego pokojowego przebiegu. Wolność do pokojowego gromadzenia się odgrywa też szczególną rolę w urzeczywistnianiu praw grup mniejszościowych do pełnego i równoprawnego udziału w życiu politycznym i społecznym. Stosownie do art. 32 Konstytucji wszyscy maja prawo do równego traktowania przez władze publiczne, a tym samym równe prawo do manifestowania swoich poglądów, nawet jeśli mogą one budzić kontrowersje lub opór w części społeczeństwa.

Wartości te szeroko opisano w aktach prawa międzynarodowego: Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Zgromadzenie podlega ochronie z art. 11 EKPCz nawet jeśli jako demonstracja jest uciążliwa, irytująca lub obraźliwa dla osób o innych poglądach. Nawet w przypadku faktycznego ryzyka naruszenia porządku na skutek zdarzeń będących poza kontrolą organizatorów, zgromadzenie nie przestaje być objęte ochroną art. 11 ust. 1 EKPCz.

Standard ochrony wolności zgromadzeń sprowadza się zatem do kwestii:

• wszelkie ograniczenia wolności zgromadzeń muszą spełniać test niezbędności i proporcjonalności i powinny być traktowane jako absolutny wyjątek;
• organy władzy publicznej mają obowiązek umożliwić przeprowadzenie pokojowego zgromadzenia również wtedy, kiedy jego uczestnicy będą prezentować idee odmienne od poglądów większości, a dodatkowo takie zgromadzenie będą się starali zakłócić lub udaremnić uczestnicy kontrmanifestacji;
• przesłanki pozwalające na wydanie zakazu zgromadzenia nie mogą być interpretowane rozszerzająco, w szczególności zaś nie mogą opierać się wyłącznie na ogólnych prognozach lub przypuszczeniach i muszą uwzględniać wartości i normy wyższego rzędu wynikające z Konstytucji i przepisów prawa międzynarodowego;
• organy władzy publicznej, dokonując oceny, czy zgłoszone zgromadzenie zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, powinny odnosić się do zachowania organizatorów i uczestników zgromadzenia, nie zaś do zachowania osób trzecich, a cel zgromadzenia może być przy dokonywaniu tej oceny istotny;
• na organach władzy publicznej ciąży obowiązek zapewnienia ochrony uczestnikom pokojowych demonstracji, jeżeli nie naruszają one prawnych zakazów głoszenia określonych poglądów.

Taki standard wolności zgromadzeń w całości podzielił Sąd Apelacyjny w Lublinie w 2018 r. (uwzględnił on zażalenie RPO i organizatorów Marszu Równości ws. decyzji sądu okręgowego co do odwołania od zakazu marszu). Podobnie sądy oceniły zakazy Marszów Równości, wydane w 2019 r. przez prezydentów Gniezna, Rzeszowa i Kielc.

Analiza decyzji prezydenta miasta z pisma RPO

Z powyższej argumentacji wynika, że prezydent Gorzowa Wlkp. zastosował art. 14 pkt 2 Prawa o zgromadzeniach błędnie, nie uwzględnił wartości i norm wyższego rzędu oraz ograniczył prawo do wolności zgromadzeń w sposób nieuzasadniony, niespełniający testu niezbędności i proporcjonalności.

Uzasadnienie zakazu nie wskazuje żadnych okoliczności pozwalających przyjąć, że Marsz Równości, a także działania jego organizatorów i uczestników będą stanowić jakiekolwiek zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi i mieniu w znacznych rozmiarach. Ograniczono się do stwierdzenia, że „istnieje wysokie prawdopodobieństwo zakłócenia przebiegu zgromadzeń”, ale nie wskazuje podstawy tego.

Uzasadnienie nie wskazuje, jakie czynności prezydent podjął, aby obiektywnie ocenić ewentualne zagrożenie ani też jakie dowody przemawiają za tym, że źródeł zagrożenia należy upatrywać w Marszu Równości. Ocena ma zatem charakter czysto hipotetyczny. Prezydent posłużył się de facto zasadą  odpowiedzialności zbiorowej, obarczając organizatorów i uczestników pokojowego zgromadzenia odpowiedzialnością za liczbę kontrmanifestacji i potencjalne agresywne zachowanie osób, na które organizatorzy Marszu Równości nie mogą mieć wpływu. 

Tymczasem, oceniając, czy zgromadzenie stanowi zagrożenie, organ powinien był odnieść się wyłącznie do zachowania organizatorów i uczestników tego zgromadzenia. Wydaje się zatem, że źródeł potencjalnych zagrożeń prezydent miasta dopatruje się w tym, że trasy i czas zgromadzeń pokrywają się, a jeden z organizatorów nie wyraża zgody na trasę przemarszu. 

Rzecznik docenia wysiłki prezydenta w postaci organizacji rozprawy administracyjnej w celu uzgodnienia pierwszeństwa i tras przemarszu. Podaje jednak w wątpliwość, czy w jej trakcie podjęto próbę rozstrzygnięcia sporu między organizatorami poprzez zaproponowanie organizatorom odmiennych tras - zgodnie z art. 13 ust. 3 Prawa o zgromadzeniach.  

- Zmiana trasy zgromadzenia jest ograniczeniem daleko mniej ingerującym w wolność zgromadzeń, a zakaz zgromadzenia powinien być w takich sytuacjach działaniem ostatecznym jako najdotkliwiej ograniczający konstytucyjną wolność – podkreśla RPO. Należało przy tym również uwzględnić, że swobodne korzystanie z wolności zgromadzeń przez osoby narażone na dyskryminację jako grupie wykluczonej i mniejszościowej powinno podlegać szczególnej ochronie władz publicznych. 

Korzystanie z wolności zgromadzeń prawie zawsze wpływa na codzienne życie miasta i jego mieszkańców, a samo istnienie ryzyka, że pochód publiczny doprowadzi do naruszenia porządku publicznego na skutek zdarzeń, na które organizatorzy nie mają wpływu, nie uzasadnia wystarczająco ograniczenia tej wolności.

Mając na uwadze, iż organ nie wskazał nawet, jakie konkretne negatywne skutki organizacja Marszu Równości miałaby wywrzeć na życiu miasta, przyjęcie tej argumentacji prowadziłoby do konkluzji, że sam fakt zaplanowania zgromadzenia w centrum miasta i w czasie wydarzenia kulturalnego, uzasadnia zakazanie tego zgromadzenia. Taki wniosek jest oczywiście sprzeczny z wymogiem proporcjonalności.

W sprawie nie sposób również stwierdzić, że zakaz pokojowego zgromadzenia był środkiem koniecznym dla ochrony życia i zdrowia ludzi oraz mienia w znacznych rozmiarach. Nawet jeśli w ocenie prezydenta istniała realna i uzasadniona obawa, że wartości te będą zagrożone przez organizację Marszu Równości, zagrożenie należało wyeliminować w inny sposób. 

Ponadto prezydent ma środki, przy których pomocy mógł i powinien był zapewnić bezpieczeństwo i porządek publiczny. Na ich straży stoi bowiem działalność policji czy straży gminnej. Tymczasem w uzasadnieniu decyzji prezydent w ogóle nie odniósł się do jakichkolwiek możliwych działań policji lub straży miejskiej. Nie wyjaśnił też, dlaczego uznał, że jedynym środkiem zaradczym jest zakaz marszu. Tym samym nie został spełniony również test niezbędności.

- W konsekwencji decyzji prezydenta organizatorzy pokojowej demonstracji, głoszącej hasła tolerancji i szacunku dla drugiego człowieka, zostali pozbawieni możliwości skorzystania z fundamentalnej wolności zgromadzeń ze względu na nieproporcjonalne, nieuzasadnione i nie znajdujące podstawy w ustawie przesłanki - brzmi konkluzja pisma do sądu, podpisanego przez zastępcę RPO Stanisława Trociuka.

Uzasadnienie sądu 

W pisemnym uzasadnieniu postanowienia sąd przypomniał, że możliwość zakazu zgromadzenia na podstawie art. 14 pkt 2 Prawa o zgromadzeniach sprowadza się do wykazania przesłanki zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi lub mieniu w znacznych rozmiarach. Zaskarżone decyzje nie zawierają żadnej argumentacji w tej kwestii, mimo tak głębokiej, ze względu na swój przedmiot, ingerencji w prawa i swobody obywatelskie.

Obowiązkiem organów administracji publicznej jest nie tylko formułowanie przypuszczeń co do ewentualnych zagrożeń wynikających z planowanego zgromadzenia, ale wskazanie i wnikliwa identyfikacja negatywnych aspektów zgromadzenia na tle konkretnych okoliczności sprawy. Wymaga to wykazania, iż w okolicznościach konkretnej sprawy zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia w znacznych rozmiarach ma charakter realny.

W demokratycznym państwie prawa wolność należy do podstawowych wartości. Jej zasadniczy atrybut stanowi swoboda publicznego wyrażania poglądów, a także gromadzenia się w tym celu. Stwarza ona obywatelom możliwość uczestniczenia w życiu publicznym, pozwala na realizację innych wolności i praw.

W ocenie sądu prezydent miasta nie dokonał szczegółowej analizy ryzyka zagrożenia. Nie wykazał np. że brak jest możliwości wzmocnienia służb mundurowych w celu zabezpieczenia przedmiotowych zgromadzeń. Nie wskazał w jakimkolwiek stopniu w uzasadnieniach zaskarżonych decyzji na występowanie zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi albo mienia w znacznych rozmiarach. Nie występuje więc przesłanka określona w art. 14 pkt 2 ustawy Prawo o zgromadzeniach. 

Pozostałe przytoczone powody zakazu zgromadzeń sąd uznał za irrelewantne (mniej istotne) dla oceny w oparciu o art. 14 ustawy. Dotyczą bowiem rozwiązań komunikacyjnych w mieście, jak również bezpodstawnego w rozumieniu art. 26a ustawy nadania cech imprezy cyklicznej wydarzeniu pod nazwą "Koniec Lata Party"

W sądzie obecna była przedstawicielka RPO Sylwia Zimoch. Autorką pisma procesowego była mec. Agata Szypulska z Biura RPO.

XI. 613.4.2019