Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Za nieponoszenie opłat lokalu komunalnego i zajmowanie go bez tytułu prawnego gmina pozwała do sądu nie tylko rodziców, ale także i ich córkę 
• Ani gmina, ani sąd nie sprawdziły jednak, że w okresie objętym pozwem córka była dzieckiem – co wynikało z jej numeru PESEL. Sąd rejonowy wydał nakaz zapłaty wobec wszystkich pozwanych 
• Tymczasem jedynie osoby dorosłe ponoszą solidarną - czyli wraz z najemcą lokalu - odpowiedzialność za opłaty 
• Inaczej dzieci wchodziłyby w dorosłe życie z długami za czynności lub zaniechania swych rodziców

Rzecznik Praw Obywatelskich składa w tej sprawie skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego. Jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

To 79. skarga nadzwyczajna RPO. Dotychczas SN uwzględnił ich 13 - oddalił zaś trzy. 

Stan faktyczny sprawy

Gmina jako właścicielka mieszkania komunalnego pozwała do sądu o zapłatę matkę, ojca i zamieszkującą z nimi córkę. Dochodzone należności obejmowały czynsz i opłaty za media, a po rozwiązaniu umowy najmu – także odszkodowanie za zajmowanie mieszkania bez tytułu prawnego. 

Powódka nie sprawdziła, że w okresie, którego dotyczyło żądanie pozwu, córka była dzieckiem. Wynikało to ze wskazanego numeru PESEL tej pozwanej. Nie sprawdził tego również sąd rejonowy, który wydał nakaz zapłaty obejmujący całą dochodzoną pozwem kwotę. 

Rodzice i córka odebrali nakaz zapłaty, jednak nie udało im się skutecznie go zaskarżyć. Tym samym nakaz zapłaty uprawomocnił się.

Gmina wystąpiła do komornika sądowego o nadanie mu klauzuli wykonalności w celu wyegzekwowania zasądzonych należności. 

Zarzuty skargi RPO

Marcin Wiącek zaskarżył nakaz zapłaty w zakresie dotyczącym pozwanej córki - w części uwzględniającej żądanie pozwu za okres do dnia, w którym uzyskała ona pełnoletniość. 

Wniósł o jego uchylenie w tej części i oddalenie powództwa wobec tej pozwanej. Alternatywnym wnioskiem jest przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd rejonowy. 

Nakazowi zapłaty RPO zarzucił:

• naruszenie zasad oraz wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a to konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, oraz chronionego w art. 72 ust. 1 Konstytucji RP dobra dziecka - z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty wobec pozwanej córki, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwaną obowiązek zapłaty należności z tytułu czynszu najmu i innych należnych opłat oraz odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego, mimo że w okresie wskazanym w pozwie była ona osobą małoletnią i nie mogła ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności wynikające z zamieszkiwania wraz z rodzicami w tym lokalu; 
• naruszenie chronionego w art. 64 ust. 1 Konstytucji RP prawa do ochrony własności i praw majątkowych pozwanej córki, z uwagi na wydanie zaskarżonego nakazu zapłaty, który w sposób nieuzasadniony i niesprawiedliwy nakłada na pozwaną obowiązek solidarnej zapłaty należności z tytułu zamieszkiwania wraz z rodzicami w lokalu mieszkalnym, mimo że w okresie objętym pozwem była osobą małoletnią, co prowadzi do naruszenia praw majątkowych pozwanej.

Ponadto RPO zarzucił oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym materiałem dowodowym. Polegało to na bezpodstawnym i błędnym ustaleniu, że córka w całym okresie objętym pozwem była osobą pełnoletnią, a przez to odpowiedzialną solidarnie za zapłatę dochodzonej należności. Tymczasem  z danych zawartych w pozwie, jak i z materiału dowodowego w aktach sprawy wynika, że była dzieckiem,a pełnoletniość uzyskała dopiero później.

RPO zarzucił także nakazowi zapłaty rażące naruszenie prawa materialnego:

• art. 6881 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym sprawy i przyjęcie, że pozwana córka odpowiada solidarnie wraz z najemcami lokalu mieszkalnego za zapłatę czynszu i innych należnych opłat, mimo że w części okresu objętego pozwem była osobą małoletnią, co w konsekwencji doprowadziło do niezasadnego zasądzenia od tej pozwanej dochodzonych pozwem należności; 
• art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania nakazu zapłaty, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym sprawy i przyjęcie, że pozwana córka odpowiada solidarnie wraz z pozostałymi pozwanymi za zapłatę należności z tytułu odszkodowania za zajmowanie bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego mimo iż w części okresu objętego pozwem była osobą małoletnią i nie mogła ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju należności, a w konsekwencji zasądzenie od pozwanej dochodzonych pozwem.

Argumentacja RPO 

Określona w art. 6881 § 1 k.c. solidarna wraz z najemcą lokalu odpowiedzialność za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odnosi się wyłącznie do osób dorosłych. Wykładnia art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów nie może prowadzić do obciążenia osoby małoletniej odpowiedzialnością za bezumowne korzystanie z lokalu, w którym osoba ta wraz z rodzicami zaspokajała swoje potrzeby mieszkaniowe. 

Przyjęcie odmiennego poglądu prowadziłoby w konsekwencji do sytuacji, w której dzieci uzyskujące pełnoletniość wchodziłyby w dorosłe życie z długiem wynikającym z czynności (zaniechania) ich rodziców, którzy w dacie powstania tego długu zobowiązani byli jednocześnie do dostarczania dzieciom środków utrzymania. 

Z jednej strony rodzice – poprzez zapewnienie dzieciom miejsca zamieszkania - wykonywaliby obowiązek alimentacyjny, z drugiej strony dzieci zobowiązane byłyby do zapłaty za wykonanie przez rodziców tego obowiązku alimentacyjnego. Zatem koszt wykonania obowiązku alimentacyjnego przez rodziców obciążałby dziecko. Tymczasem to na rodzicach spoczywa obowiązek wykonywania pieczy nad dzieckiem oraz na zapewnieniu mu środków utrzymania. 

Dokonując wykładni podstawy prawnej żądania bez uwzględnienia konstytucyjnej zasady ochrony praw dziecka, sąd bezzasadnie uwzględnił żądanie pozwu w całości wobec pozwanej. Doprowadziło to do sytuacji sprzecznej z systemem wartości, na których oparta jest Konstytucja RP. Z klauzuli demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP) wynika m. in. że wyroki sądowe, jak również nakazy zapłaty, powinny być sprawiedliwe. 

Zaskarżony nakaz zapłaty stanowi przykład orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, łamiącego elementarne standardy demokratycznego państwa prawnego. To zaś przemawia za odstąpieniem od zasady stabilności prawomocnych orzeczeń sądowych. Dalsze utrzymywanie w mocy tego niesprawiedliwego orzeczenia będzie zatem niezgodne z tą zasadą. 

Rzecznik skierował skargę do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Zarazem zwrócił uwagę na wątpliwości co do  statusu sędziów  Izby w świetle niedawnych orzeczeń obu trybunałów europejskich: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka  i Trybunału Sprawiedliwości UE. 

W orzeczeniach tych stwierdzono, że powołania sędziowskie do tej Izby nie odpowiadają ani wymogom prawa do rzetelnego procesu na gruncie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ani wymogom zasady skutecznej ochrony sądowej proklamowanej przez art. 19 ust. 1 akapit 2 TUE, a rozumianej w świetle wymogów art. 47 Karty Praw Podstawowych UE. 

IV.511.334.2021