Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Po skazaniu właściciela szkoły nauki jazdy za poświadczenie nieprawdy w dokumentacji blisko 200 byłym kursantom groziło unieważnienie egzaminów na prawo jazdy oraz uchylenie decyzji o ich wydaniu
• Zdaniem RPO przepisy ustawy, pozwalające na unieważnienie zdanego egzaminu na prawo jazdy z takiego powodu i po wielu latach, są niekonstytucyjne
• Decyzje uchylające prawa jazdy naruszały procedurę ich wydawania, na co RPO wskazał Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gliwicach, przystępując w 2023 r. do 24 postępowań indywidualnych 
• Po niekorzystnych dla byłych kursantów orzeczeniach WSA Rzecznik przystąpił do kolejnych postępowań (łącznie zgłosił udział w 47). Zaskarżył niekorzystne wyroki WSA do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
• AKTUALIZACJA 12.09.2024: NSA oddalił już 32 skargi kasacyjne złożone m.in. przez RPO w tych sprawach. Wyroki NSA, które są ostateczne i nie podlegają zaskarżeniu, oznaczają, że kierowcy, wobec których wydano decyzję o uchyleniu decyzji o wydaniu prawa jazdy i odmowie wydania prawa jazdy, definitywnie tracą uprawnienia do kierowania pojazdami. 

Pierwsze wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego 

Łącznie Rzecznik wniósł skargi kasacyjne lub przystąpił do postępowania przed Naczelny Sądem Administracyjnym ze skarg kasacyjnych kierowców w 47 sprawach. Pierwsze trzy rozstrzygnięto 3 marca 2024 r. NSA nie zgodził się z argumentacją RPO, oddalając skargi kasacyjne. 

W uzasadnieniach wskazał, że w jego ocenie art. 64 § 2 k.p.a. nie znajduje zastosowania w postępowaniu wznowieniowym wszczętym z urzędu przez organ administracji. Przepis ten jest ukierunkowany na wszczęcie zwykłego postępowania administracyjnego, gdy obok żądania skierowanego do organu administracji publicznej strona obowiązana jest na mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego do dołączenia do danego podania (żądania, wniosku) dodatkowych dokumentów czy wynikających z nich wymogów. Jeżeli strona uzupełni we wskazanym terminie  braki jej podania (żądania, wniosku) - to przyjmuje się, że żądanie to złożono w sposób prawidłowy. W przypadku niewywiązania się przez stronę z obowiązku uzupełnienia braków wniosek pozostawia się  bez rozpoznania. W postępowaniu wznowieniowym brak jest możliwości jego zakończenia w tej formie. Ponadto przedmiotem uzupełnienia podania - w trybie art. 64 § 2 k.p.a. - mogą być tylko braki o charakterze formalnym.

Natomiast w tym trybie nie mogą podlegać uzupełnieniu elementy postępowania wyjaśniającego warunkujące wydanie decyzji o żądanej treści. Takim elementem jest wymóg legitymowania się przez skarżącą zaświadczeniem potwierdzającym odbycie szkolenia wymaganego do uzyskania prawa jazdy kategorii AM, B1, B. Brak takiego zaświadczenia nie może być uznany za brak formalny, gdyż jest to element warunkujący możliwość przystąpienia do egzaminu państwowego na prawo jazdy.

Dalsze działania Rzecznika

Mając na względzie te uzasadnienia wyroków NSA , Rzecznik postanowił w pozostałych sprawach oczekujących na rozpoznanie przedstawić dodatkową argumentację. 

W pismach procesowych podniósł, że przedstawione przez NSA argumenty mogłyby okazać się przekonujące, gdyby na gruncie uzupełniania braków w dokumentacji postępowania o wydanie prawa jazdy art. 64 § 2 k.p.a. miał być stosowany wprost. Podkreślenia jednakże wymaga, że tak nie jest, a art. 64 § 2 k.p.a. do uzupełniania braków w dokumentacji niezbędnej do wydania prawa jazdy stosuje się de facto odpowiednio. Obowiązek skierowania takiego wezwania wynika bowiem nie tyle z charakteru owych braków (tzn. czy mają one charakter formalny), a z niepozostawiającej żadnej wątpliwości treści § 10 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z 24 lutego 2016 r. Zgodnie z nim organ ma „w przypadku braków w dokumentacji wezwać do ich usunięcia w trybie art. 64 § 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego osobę, której dokumenty dotyczą […]”. To z wyraźnej woli prawodawcy do braków o charakterze zbliżonym do braków materialnych zastosowanie ma znaleźć instytucja przewidziana co do zasady do usuwania braków formalnych a uregulowana w art. 64 § 2 k.p.a. Usuwanie w omawianym trybie tego rodzaju braków w dokumentacji niezbędnej do wydania prawa jazdy może przy tym nastąpić także po wznowieniu postępowania w przedmiocie jego wydania, co było dotychczas przez sądy administracyjne aprobowane. 

Rzecznik podkreślił również, że nie jest też tak, iż ze względu na dyskusyjny charakter nabycia praw przez stronę (słusznie/niesłusznie), zasady ogólne Kodeksu postępowania administracyjnego oraz zasady wypływające z art. 2 Konstytucji RP pozostają bez znaczenia dla sposobu przeprowadzenia postępowania wznowieniowego (wstępując do postępowania RPO domaga się ich urzeczywistnienia nie tyle w finalnym rozstrzygnięciu, ale właśnie w toku przeprowadzanej procedury administracyjnej). 

To, czy strona nabyła prawo jazdy słusznie, czy niesłusznie, pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia ochrony jej zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Wobec niekwestionowanego faktu, że pierwotnym źródłem zaistniałego w łącznie kilkuset powiązanych sprawach problemu jest zachowanie podmiotu prowadzącego szkołę nauki jazdy, którego działalność jest przez państwo reglamentowana i powinna podlegać stałej kontroli ze strony jego organów (co w tym przypadku okazało się zawodne), bezwzględne - po wielu latach od wydania prawa jazdy i bez umożliwienia uzupełnienia wymaganego prawem szkolenia i w konsekwencji przedstawienia zaświadczenia o jego ukończeniu w całości - przerzucenie całości odpowiedzialności na obywatela jest nie do pogodzenia z przywołaną zasadą. 

W perspektywie obywatela, środki łożone przez niego na system reglamentacji działalności polegającej na prowadzeniu szkoły nauki jazdy stają się zmarnowanymi, skoro i tak sam powinien się upewniać co do zgodności z prawem każdego aspektu ich działania, gdyż wszelkie nieprawidłowości w tym zakresie będą bezwzględnie obciążały właśnie jego.

Kolejne wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego

Argumentacja ta nie przekonała jednak NSA. Kolejnymi wyrokami z 6 i 13 sierpnia 2024 r. oddalił dalsze 29 skarg kasacyjnych RPO. 

W uzasadnieniach wyroków, które zostały już Rzecznikowi doręczone, NSA wskazał, że wobec tego, że art. 145 § 1 k.p.a. (w związku z art. 151 § 1 k.p.a.) dotyczy instytucji wzruszalności decyzji ostatecznej w związku z istotnymi wadami postępowania, które mogły mieć wpływ na wydanie tej decyzji, zaś istota wznowienie postępowania polega na ponownym rozpatrzeniu sprawy w celu sprawdzenia (zweryfikowania), czy dana wada postępowania nie wpłynęła na treść rozstrzygnięcia, o braku zasadności zarzutów naruszenia przepisów art. 64 § 2 k.p.a. oraz § 10 ust. 4 wymienionego rozporządzenia trzeba wnioskować przede wszystkim na tej podstawie, że w rozpatrywanej sprawie nie zaktualizowały się przesłanki ich stosowania. 

Nie jest bowiem sporne, że inkryminowana decyzja ostateczna została wydana w postępowaniu administracyjnym skutecznie zainicjowanym wnioskiem strony skarżącej, o którym jest mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o kierujących pojazdami. Wada zaś tego postępowania administracyjnego dotyczyła braku znajomości stanu faktycznego przez organ prowadzący postępowanie w sprawie z tego wniosku, co spowodowało wydanie rozstrzygnięcia w oparciu o sfałszowane przez jego podjęciem dowody, na podstawie których ustalono istotne w sprawie fakty (okoliczności faktyczne), co znajduje swoje potwierdzenie w wyroku Sądu Rejonowego (sygn. akt II K 384/18). Wadami postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem inkryminowanej decyzji ostatecznej nie były więc braki formalne wniosku (art. 64 § 2 k.p.a.) ani też braki w dokumentacji (§ 10 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia w sprawie wydawania dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami). 

Zdaniem NSA oczekiwanie Rzecznika odnośnie do swoistego rodzaju sanowania wad postępowania poprzez wezwanie strony skarżącej w toku prowadzonego postępowania wznowieniowego do złożenia - w miejsce pierwotnie złożonego i niezgodnego ze stanem rzeczywistym - zaświadczenia o odbyciu szkolenia w ośrodku szkolenia kierowców, a w istocie rzeczy poprzez zastąpienie we wznowionym postępowaniu pierwotnie złożonego i niezgodnego ze stanem rzeczywistym zaświadczenia innym zaświadczeniem, nie może być uznane za usprawiedliwione.

V.511.430.2023