Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO przekazuje Prezesowi Rady Ministrów postulaty ekspertów i organizacji społecznych dotyczące działań, jakie państwo powinno podjąć, aby zmniejszyć społeczne skutki uzależnienia od wyrobów nikotynowych 
• To m.in. wypracowanie długofaIowego programu edukacji antytytoniowej i promocji zachowań prozdrowotnych, skierowanego do najmłodszych 
• Za konieczne eksperci uznają wprowadzenie obligatoryjnego weryfikowania wieku nabywcy przez sprzedawców oraz dotkliwych sankcji za nieprzestrzeganie takiego obowiązku
• Ważne byłoby także wprowadzenie licencji na sprzedaż wyrobów nikotynowych, a nawet podwyższenie z 18  do 21 lat minimalnego wieku uprawniającego do kupna wyrobów nikotynowych
• AKTUALIZACJA 16.09.2024: KPRM przekazała pismo RPO resortom zdrowia, edukacji i finansów, aby udzieliły odpowiedzi w ramach swych właściwości
• Resort finansów napisał, że zaproponowano podwyższenie stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe, nowatorskie, płyn do papierosów elektronicznych oraz opodatkowanie akcyzą urządzeń służących do waporyzacji płynu do e-papierosów i wyrobów nowatorskich. Ma to przede wszystkim ograniczyć spożycie tych wyrobów, szczególnie przez osoby nieletnie.

Przy współpracy z organizacjami pozarządowymi, zwłaszcza Fundacją Chorób Mózgu, BRPO 22 maja 2024 r. zorganizowało seminarium pt. "Palący problem - uzależnienie od palenia tytoniu i wyzwania dla polityki antynikotynowej".  Z uwagi na interdyscyplinarny charakter wniosków z debaty, RPO zwraca się do premiera o zainteresowanie się sprawą i objęcie jej szczególnym nadzorem. 

Polityka antynikotynowa państwa, a w zasadzie brak takiej długofalowej, spójnej i konsekwentnej polityki wobec uzależnienia od nikotyny, powoduje, że co roku w Polsce w wyniku chorób odtytoniowych umiera ok. 83. tys. osób. Oznacza to, że z mapy kraju rokrocznie znika miasto wielkości Jeleniej Góry. Blisko 28,8% Polaków deklaruje, że pali codziennie (występuje tendencja zwyżkowa). Szczególnie niepokojący jest wzrost liczby palących wśród dzieci i młodzieży. 

W związku z tym RPO zwrócił się do ekspertów i organizacji społecznych o podjęcie próby wskazania, jakie działania państwo powinno podjąć, aby zmniejszyć społeczne skutki uzależnienia. 

Eksperci uważają, że jednym z najważniejszych wyzwań jest wypracowanie długofaIowego programu edukacji antytytoniowej i promocji zachowań prozdrowotnych, skierowanego do najmłodszych. Bardzo ważne jest objęcie edukacją antynikotynową już najmłodszych uczniów szkół podstawowych, a nawet dzieci w wieku przedszkolnym. Tylko bowiem świadomość konsekwencji i zagrożeń wynikających z używania wyrobów tytoniowych może uchronić młodzież przed uzależnieniem, a w konsekwencji doprowadzić do zmniejszenia populacji osób używających produktów nikotynowych. 

Program ten musi być dostosowany do wieku odbiorców i opierać się na nowoczesnych i stale aktualizowanych narzędziach edukacyjnych, z uwzględnieniem mediów społecznościowych, które obecnie mają największy wpływ na kształtowanie zachowań i preferencji młodego pokolenia. W procesie edukacji nie można też pominąć nauczycieli, rodziców i opiekunów, tak aby również oni rozpowszechniali i promowali środowiska wolne od wyrobów zawierających nikotynę. A nakłady związane z edukacją młodzieży są zawsze efektywniejsze niż wydatki związane z późniejszym leczeniem chorób odtytoniowych.

W ramach polityki antynikotynowej niezbędne jest również podjęcie działań wobec osób już uzależnionych i wprowadzenie programu wychodzenia z uzależnienia do nikotyny. Zdaniem ekspertów osobom uzależnionym należy zapewnić dostęp do specjalistycznego wsparcia w zakresie interwencji behawioralnej, poradni medycznych oraz refundowanych produktów dopuszczonych do obrotu medycznego i mających potwierdzoną skuteczność w badaniach klinicznych w leczeniu uzależnień. Poradnie antynikotynowe powinny być dostępne dla osób zainteresowanych zarówno stacjonarnie, jak i zdalnie.

Wskazuje się również na potrzebę opracowania nowoczesnych wytycznych dla lekarzy POZ w zakresie walki z uzależnieniem oraz wprowadzenie obowiązku przeprowadzania minimalnej interwencji antynikotynowej.

Eksperci podkreślali potrzebę wprowadzenia programów redukcji szkód (Harm Reduction) dla osób uzależnionych od nikotyny, które nie uzyskują poprawy w trakcie stosowania nikotynowej terapii zastępczej oraz leczenia farmakologicznego.

Tym działaniom powinna towarzyszyć stała kampania mediach, w tym społecznościowych, zachęcająca do korzystania z pomocy w rzucaniu nałogu.

Konieczne są również działania zmierzające do ograniczenia dostępności produktów z nikotyną. Postuluje się m. in. wprowadzenie obligatoryjnego weryfikowania wieku nabywcy przez sprzedawców i wprowadzenia dotkliwych sankcji za nieprzestrzeganie tego obowiązku.

Zdaniem ekspertów efektywnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie licencji na sprzedaż wyrobów nikotynowych, a nawet podwyższenie minimalnego wieku uprawniającego do nabycia tych wyrobów z obowiązujących 18 lat do 21. Eksperci są zgodni, że stały wzrost opodatkowania wyrobów tytoniowych przyczyni się do zmniejszenia liczby osób po nie sięgających.

W celu ograniczenia używania produktów nikotynowych eksperci wskazywali również na potrzebę wprowadzenia zakazu sprzedaży plastikowych, jednorazowych e-papierosów, które atrakcyjną formą zachęcają do ich używania oraz wyeliminowanie z rynku e-papierosów z dodatkami smakowymi. Jak pokazują badania , inicjacja nikotynowa młodego pokolenia, a w konsekwencji uzależnianie, zaczyna się najczęściej od smakowych e-papierosów.  Wprowadzenie zakazu będzie również korzystne ze względu na ochronę środowiska.

Eksperci wskazywali też na konieczność wprowadzenia obowiązku badania, na koszt importera lub producenta, rzeczywistego składu wszystkich nowatorskich wyrobów tytoniowych, płynów do e-papierosów i saszetek z nikotyną przed ich wprowadzeniem do obrotu. 

Kolejna kwestia to reklama i promocja wyrobów nikotynowych. To obszar, który wymaga natychmiastowych zmian legislacyjnych zmierzających do wprowadzenia całkowitego zakazu reklamy i promocji wyrobów nikotynowych. Z uwagi na niekwestionowaną ich szkodliwość, każdy rodzaj reklamy i promocji powinien być zabroniony. RPO zwrócono też uwagę na potrzebę wprowadzenia zakazu eksponowania wyrobów nikotynowych w punktach sprzedaży.

Eksperci wskazywali na potrzebę powołania centralnego ośrodka, który odpowiadałby za politykę antynikotynową i koordynowałby politykę państwa w tym zakresie. Do jego zadań powinno należeć monitorowanie konsumpcji produktów nikotynowych z użyciem wystandaryzowanych metod badawczych oraz dokonywanie ewaluacji działań i usług związanych z redukcją używania tytoniu.
 
RPO apeluje do premiera o pochylenie się nad tymi problemami oraz rozważenie przekazania ich właściwym resortom. 

Odpowiedź Jarosława Nenemana, podsekretarza stanu w MF

Odpowiadając na pismo z 23 lipca 2024 r. dot. problemu uzależnienia od palenia tytoniu oraz polityki antynikotynowej państwa, w którym zwrócił Pan m.in. uwagę na konieczność:

• podjęcia skoordynowanych działań w zakresie edukacji antynikotynowej i promocji zachowań prozdrowotnych, 
• wdrożenia programu wychodzenia z uzależnienia od nikotyny, 
• stworzenia wytycznych w zakresie walki z uzależnieniem od nikotyny dla lekarzy POZ, 
• podjęcia działań zmierzających do ograniczenia dostępności produktów zawierających nikotynę, 
• wprowadzenia zakazu sprzedaży jednorazowych e-papierosów i wyeliminowania z rynku e-papierosów z dodatkami smakowymi,
• wprowadzenia obowiązku badania na koszt importerów lub producentów rzeczywistego składu wszystkich nowatorskich wyrobów tytoniowych, płynów do e-papierosów i saszetek z nikotyną przed ich wprowadzeniem do obrotu, 
• wprowadzenia całkowitego zakazu reklamy i promocji wyrobów nikotynowych, 
• wprowadzenia zakazu eksponowania wyrobów nikotynowych w punktach sprzedaży, 

uprzejmie informuję, że wskazane propozycje działań wychodzą poza obszar kompetencji resortu finansów. 

Niemniej jednak pragnę zwrócić uwagę na fakt, że Ministerstwo Finansów aktualnie proceduje projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw (numer wykazu prac legislacyjnych UD105), w którym zaproponowano podwyższenie stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe, nowatorskie, płyn do papierosów elektronicznych oraz opodatkowanie akcyzą urządzeń służących do waporyzacji płynu do e-papierosów i wyrobów nowatorskich. 

Podwyższenie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe i ich substytuty ma przede wszystkim ograniczyć spożycie ww. wyrobów przez konsumentów, w tym szczególnie przez osoby nieletnie. 

Zaproponowane zmiany mają zatem realną szansę przyczynić się do ograniczenia dostępności cenowej takich wyrobów w szczególności dla ludzi młodych.

V.7017.5.2023