Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Program PFRON ma ułatwić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do specjalistycznego sprzętu, dzięki czemu nie będą one musiały ponosić kosztów jego zakupu  
• Rzecznik Praw Obywatelskich popiera rozwiązania ułatwiające tym osobom codzienne funkcjonowanie
• Wątpliwości budzą jednak niektóre aspekty tego programu, który nie jest przejrzysty  
• Zakup sprzętu rehabilitacyjnego uznano bowiem za formę rezerwy strategicznej, postępowanie ma być prowadzone według ustawy o ochronie informacji niejawnych, nie jest też znana lista kupionego sprzętu
• AKTUALIZACJA: Do RPO wciąż nie wpłynęła odpowiedź w tej sprawie. Rzecznik wciąż dostaje zaś informacje m.in. o jakości wypożyczanego sprzętu czy niedostosowania oferty do potrzeb rynku (np. mała liczba łóżek rehabilitacyjnych). Przekłada się to na małą liczbę zainteresowanych skorzystaniem z tego rozwiązania. 

Rzecznik występuje w tej sprawie do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych Pawła Wdówika.

RPO powziął informacje o uruchomieniu ogólnopolskiej wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących. Rzecznik popiera wprowadzanie rozwiązań mających ułatwić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do najnowszych technologii ułatwiających codzienne funkcjonowanie. Niemniej podziela wątpliwości osób z niepełnosprawnościami co do niektórych aspektów sprawy.

Z uzasadnienia przyjęcia przez Radę Nadzorczą PFRON programu „Wypożyczalnia technologii wspomagających dla osób niepełnosprawnych" wynika, że to rozwiązanie ma ułatwiać dostęp do specjalistycznego sprzętu osobom z niepełnosprawnościami. Jak podkreślano - dzięki niemu osoby z niepełnosprawnością nie będą musiały ponosić kosztów jego zakupu i  środki te przeznaczyć na inne cele.

Jednocześnie w mediach pojawiły się informacje o budzącym wątpliwości sposobie organizacji programu. Wskazywano, że Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych poczyniła zakupy bez konsultacji z przedstawicielami organizacji społecznych oraz producentów, a podmiotom, do których zwróciła się Agencja, wskazano krótki, 8-dniowy termin na dostarczenie sprzętu. Ponadto postępowanie ma być prowadzone zgodnie z przepisami ustawy o ochronie informacji niejawnych. Media informowały również, że nie jest znana lista zakupionego sprzętu.

7 lutego 2023 r. podczas posiedzenia sejmowych komisji zdrowia oraz polityki społecznej pełnomocnik informował, że - wraz z przewodniczącą Krajowej Rady Konsultacyjnej działającej przy nim - utworzył listę ekspertów, którzy wypowiedzieli się na temat sprzętu, jaki powinien być wypożyczalni. Zwrócił się też do Prezesa Rady Ministrów o wydanie decyzji o utworzeniu rezerwy strategicznej w postaci sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących, w drodze formalnej i nieutajnionej korespondencji. Wobec zgody Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych przystąpiła do zakupów. 

Przedstawicielka Agencji wyjaśniła, że brak możliwości udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania posłów jest podyktowany względami formalnymi. Podkreśliła, że rezerwy tworzone są w trybie nagłym, pilnym i podyktowanym szczególnymi okolicznościami. Agencja otrzymała decyzję w trybie zastrzeżonym, co zdeterminowało dalszy sposób procedowania, czyli prowadzenie zakupów bez możliwości ujawnienia szczegółów  oraz skierowanie zapytań ofertowych do wąskiej grupy przedsiębiorców (przetwarzających informacje niejawne).

Wynika z tego, że budzący sprzeciw społeczny brak przejrzystości był spowodowany decyzją o uznaniu zakupu sprzętu dla osób z niepełnosprawnościami za formę rezerwy strategicznej. Zgodzie z ustawą tworzy się je na wypadek m.in. zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, zdrowia publicznego oraz wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej, czy też ratowania życia i zdrowia obywateli. Wydaje się, że zakup asortymentu, który ma poprawiać jakość życia i sytuację finansową osób z niepełnosprawnościami nie mieści się w tych celach.

Z informacji, które uzyskał Rzecznik, wynika, że Agencji przekazano na realizację zadań wspierających rehabilitację osób z niepełnosprawnościami dotację celową w wysokości 200 mln zł, która miała zostać wykorzystana do 30 listopada 2022 r., a która została spożytkowana na zakup sprzętu w kwocie 100 mln zł.

Zastępca RPO Valeri Vachev zwraca się do pełnomocnika o wyjaśnienia, zwłaszcza o wskazanie powodów, dla których uznano zakup sprzętu rehabilitacyjnego za formę rezerwy strategicznej i skierowano do Prezesa Rady Ministrów wniosek o wydanie decyzji o utworzeniu rezerwy strategicznej w postaci sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących.

Pyta ponadto,  jaki sprzęt znalazł się na liście, kto brał udział w jej tworzeniu i czy opracowany katalog znajduje odzwierciedlenie w zakupach. Prosi również o wyjaśnienie, z jakich względów nie włączono w proces konsultacji przedstawicieli organizacji społecznych, w szczególności osób z niepełnosprawnościami oraz producentów, a także na jaki cel przeznaczono pozostałą część dotacji, gdzie obecnie znajduje sprzęt, czy jest wykorzystywany i czy zakładani beneficjenci mogą wnioskować o korzystanie z niego.

Kolejne pismo ZRPO

ZRPO Valeri Vachev podkreśla, że dotychczas nie uzyskał odpowiedzi na swe wystąpienie.

Ponadto wskazuje, że do RPO wciąż dostaje informacje dotyczące funkcjonowania wypożyczalni, które dotyczą m.in. jakości sprzętu czy niedostosowania oferty do potrzeb rynku (np. mała liczba łóżek rehabilitacyjnych). Przekłada się to na małą liczbę zainteresowanych skorzystaniem z tego rozwiązania. Z doniesień medialnych wynika zaś, że planowane są kolejne zakupy sprzętu - również z bardzo krótkim terminem realizacji, których przedmiotem miałyby być głównie wózki.

5 września 2023 r. Prezes PFRON zapowiedział powołanie ciała o charakterze opiniodawczo-doradczym. Jego zadaniem ma być m.in. opracowanie wykazu technologii wspomagających i jego aktualizacja, uwzględnienie w wykazie potrzeb osób z niepełnosprawnościami, na podstawie danych z Systemu Obsługi Wniosków czy rekomendowanie PFRON wykazu technologii wspomagających.

W opinii Rzecznika powołanie takiego zespołu i oparcie dalszych zakupów sprzętu na jego rekomendacjach może na nowo wzbudzić w osobach z niepełnosprawnościami przekonanie, że zakup konkretnych technologii jest uzasadniony wiedzą i doświadczeniem ekspertów. Nie wolno bowiem zapominać, że sposób działania przyjęty przy organizacji wypożyczalni oraz zaangażowanie Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, które to działanie wymusiło poczynienie pierwszych zakupów w trybie niejawnym, spowodowały dużą nieufność społeczną wobec tego słusznego przedsięwzięcia. Dlatego, w opinii Rzecznika, należy podjąć zdecydowane kroki w celu powołania członków zespołu i rozpoczęcia jego prac.

Valeri Vachev zwraca się o uzupełniające wyjaśnienia, w tym o poinformowanie, ile wniosków o udostępnienie sprzętu z wypożyczalni dotychczas złożono  i  jak je rozpatrzono. Prosi też o wskazanie, jaki sprzęt lub technologia cieszą się największym zainteresowaniem. Pyta ponadto, kiedy  i w jakim składzie będzie powołany zespół ds. technologii wspomagających.

XI.6060.2.2023